ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΚΑΙ ΜΑΡΤΥΡΕΣ

(Δημοσίευση:3 Δεκέμβριου 2010) Μὲ ἀφορμὴ τὴν ἔκδοση τοῦ βιβλίου τῆς Ἔλλης Παππᾶ, μερικὲς σκέψεις, μερικὰ βιώματα στὸν ἔρανο τοῦ ἀπολογισμοῦ γιὰ τὴν Ἀριστερά τοῦ 20ου αἰῶνα.

Διαβάζοντας τις «ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΜΙΑΣ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ» της Έλλης Παππά, το οποίο αξίζει να ξεφυλλίσετε (εκδόσεις Μουσείου Μπενάκη, 2010), προέκυψαν σκέψεις και σημειώσεις. Αξιοσημείωτο είναι το κλίμα που επικρατεί μετεμφυλιακά μεταξύ των φυλακισμένων μελών του ΚΚΕ. Μια ατμόσφαιρα η οποία δεν αφήνει πολλά περιθώρια σε απαντήσεις στο ερώτημα: αν κερδίζανε τι θα έκαναν. Καχυποψία, αυταρχισμός, ταύτιση του κόμματος με την πολιτική ηγεσία, απαγόρευση διαφορετικών σκέψεων από την ηγεσία, απομόνωση  των διαφωνούντων, χαφιεδολογία, αιματηρή σύγκρουση στο εσωκομματικό επίπεδο του ΚΚΕ, ταπεινωτική εξάρτηση από το ΚΚΣΕ και πρακτορολογία που ακολουθούσε την καθαίρεση των ηγετών του μέχρι τη δεκαετία του ‘70, δηλαδή στην πλειονότητά τους κ.ο.κ...
...Η απάντηση στο ερώτημα προκύπτει θλιβερά και αβίαστα: δεν μπορούσαν να εκφράσουν το μέλλον. Έγιναν μάρτυρες των χειρότερων εχθρών τους, μέσα κι έξω από το κόμμα.

Παρότι ως ΕΑΜ οι κομμουνιστές και οι αντιστασιακοί υπήρξαν το μέλλον. Το ίδιο τους το δημιούργημα αποτέλεσε ταυτόχρονα και το αποκαλυπτήριο των βαθιών και θεμελιωδών αδυναμιών τους. Το αυτό-θυσιαστικό γράμμα του Πλουμπίδη και η περηφάνια με την οποία αντιμετώπισε κυρίως το θάνατό του ως χαφιέ αναδεικνύουν τις εκρηκτικές αντιφάσεις και αδυναμίες του κομμουνιστικού κινήματος. Μόλις 15 χρόνια νωρίτερα μπολσεβίκοι «ομολογούσαν» ότι είναι πράκτορες του ιμπεριαλισμού στις δίκες της Μόσχας. Γεγονότα γνωστά στον Πλουμπίδη.

Η Έλλη Παππά ωστόσο μέσα σε ένα ζοφερό τέτοιο κλίμα δεν χρεώνει στον Στάλιν τα συνηθισμένα: δογματισμό, εγκλήματα κ.λπ αλλά «θετικισμό»!!. Γεγονός που αναδεικνύει πράγματι ένα βαθύτερο φιλοσοφικό υπόβαθρο κοινό με τους πολιτικούς του αντιπάλους[1].

Το κομμουνιστικό κίνημα της εποχής είχε στεγάσει ότι καλύτερο γεννούσε η κοινωνία. Οι μάρτυρές του στην πλειοψηφία τους ήταν από 18 έως 30 ετών. Νέοι, ουσιαστικά ασυμβίβαστοι, πιεζόμενοι για συμβιβασμούς τόσο από το κοινωνικό-πολιτικό καθεστώς όσο και από το κομματικό καθεστώς και την ιεραρχία του. Η παράνομη δράση τους (1950-1967) είχε αποκαλεστεί, επί δημοκρατίας, εγκληματική και τρομοκρατική (τότε τέτοια έλεγε ο δημοκρατικός τύπος για την παράνομη πολιτική δράση, τέτοια τώρα λέει και η t.v και τα κόμματα της αριστεράς).

Ο Μπελογιάννης μέσα από τα λίγα σημάδια των σκέψεών του, που διασώθηκαν από τη σύντροφό του κυρίως, καταγράφει με αγωνία τα φωτεινά σημεία αυτών των αγωνιστών. Τα Άλλα σημάδια που μας χτυπούν την πόρτα από καιρό σε καιρό. Σημάδια στα οποία πρέπει να σταθούμε με προσοχή.

Σημάδι 1: «Και να σκέφτεσαι πως πάμε να πεθάνουμε για ένα λάθος»[2]. Η περίοδος που γίνεται αυτός ο προβληματισμός είναι το 1950 -51 και δεν αφήνει περιθώρια ότι αναφέρεται απομονωμένα μόνο στην αποχή του 1946. Έχει ψήγματα μιας άλλης ματιάς και για τον εμφύλιο και τα μετέπειτα.
Σημάδι 2: ...να βρούμε τον τρόπο και τους ανθρώπους να εκδώσουμε μια εφημερίδα πολιτική- πολιτιστική «και προπαντός μακριά από... σήματα και οργανώσεις»[3]. Μακριά από τα σήματα που έρχονταν από το εξωτερικό και μακριά από τις οργανώσεις στο εσωτερικό. Διατυπώσεις ενός ανώτερου στελέχους που «κολάζουν» το μελετητή ότι πρόκειται για μια κριτική προσέγγιση μακριά από την κομματική γραφειοκρατία. Επίσης εντυπωσιάζει η επιλογή του σε μια φιλολογική/πολιτιστική πολιτική δουλειά ... λίγο πριν την εκτέλεση. Σημεία διορατικότητας αλλά και ψηφίδες χειραφέτησης απέναντι σε μια ήδη αφυδατωμένη πολιτική/κομματική δουλειά... λίγο πριν την εκτέλεση.
Σημάδι 3: Μαζί με την Έλλη επιχείρησαν να γράψουν, σε συνθήκες φυλάκισης, την Ιστορία της ... Ελληνικής Σκέψης!![4]. Μας εντυπωσίασε η διατύπωση-πρόθεση τους να γράψουν την Ιστορία της Ελληνικής Σκέψης και όχι την ιστορία της Ελλάδας, την ιστορία τους, την ιστορία του ΚΚΕ κ.α. Μια προτεραιότητα- προτίμηση η οποία πρέπει να μας προβληματίσει ιδιαίτερα και μάλιστα πάντα ... λίγο πριν την εκτέλεση (επίσης εδώ σχετική είναι και η δουλειά του Ζαχαριάδη για τον Παλαμά). Οφείλουμε να διακρίνουμε (εν μέσω κακουχιών πνευματικών και υλικών) την υφέρπουσα αναγνώριση κάποιων ιδιαίτερων στοιχείων της ελληνικής σκέψης και μάλιστα σχετικών με τον ... κομμουνισμό.

Μικρά σημάδια και ίχνη που ωστόσο απελευθερώνουν ισχυρούς κόντρα ανέμους. Κόντρα στην κρατική, «προοδευτική» και σταλινική-κομματική ανάγνωση των ιστορικών γεγονότων. Κόντρα σε παραποιήσεις μαρτυριών και μαρτύρων. Κόντρα στην διαρκεί προσπάθεια να μην διαβαστούν τα ιστορικά μας βιώματα με τα του συναμφότερου και συνθετότερου που κρύβουν. Του ακριβότερου και πολυτιμότερου δηλαδή στοιχείου όταν πρόκειται να εξετάσουμε πως αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι τις καταστάσεις τους. Όταν αναζητούμε στις απαντήσεις τους (μπροστά στα εκτελεστικά αποσπάσματα του εχθρού, στα ανακριτικά του κόμματος, μπροστά στις κάμερες) τα βαθύτερα στοιχεία των προβληματισμών και των αγωνιών τους.

Ακόμα ανοιχτά όλα αυτά θα έχουν την ευκαιρία τους να μας φωτίσουν όσο δεν αράζουμε στα στερεότυπα και στα «ασφαλή συμπεράσματα» των σημερινών μας αδιεξόδων. Η γνώση της ιστορίας αποκτά την αξία και χρησιμότητά της ακριβώς στην αναζήτηση του Πως απαντάμε σήμερα εφάμιλλα ζητήματα.

Αλέκος Βαρβέρης, Νοέμβρης 2010

[1]. Έλλη Παππά, «Μαρτυρίες μιάς διαδρομής», εκδ. Μουσείου Μπενάκη, Αθήνα 2010, σελ. 62.
[2]. Στο ίδιο, σελ. 240
[3]. Στο ίδιο, σελ 103
[4]. Στο ίδιο, σελ. 100