Ο ΔΥΣΚΟΛΟΣ ΔΙΠΟΛΙΣΜΟΣ

(Δημοσίευση: 2 Ἀπριλίου 2008)

Κρυφό

Περιεχόμενα τοῦ ἄρθρου:

1. Δημοσκοπικά

Στις πολιτικες εξελιξεις των τελευταιων μηνων καταγραφονται τρια βασικα κι ευδιακριτα στοιχεια. Η μικρη αλλα προϊουσα φθορα της ΝΔ, η συνεχιζομενη κριση στο ΠΑΣΟΚ, και η εντυπωσιακη από μια αποψη ενισχυση του ΣΥΡΙΖΑ...

...Αξιζει, εδώ να παρατηρησουμε με την ευκαιρια, την αυξανομενη ισχυ των δημοσκοπησεων, που δεν περιοριζονται πια σε ουδετερες καταγραφες, αλλα αναδεικνυονται ολο και περισσοτερο σε μεσο πολιτικης παρεμβασης. Ένα μεσο που, ανεξαρτητα απ' τους κατοχους του, τις προθεσεις και τους σχετικους χειρισμους, αναβαθμιζει την επεμβαση του λαϊκου παραγοντα στα πολιτικα πραγματα, μεσα από δυο δρομους. Ο ενας αφορα την πιεση που ασκει στη στρεβλη του εκπροσωπιση, τις «διορθωτικες υποδειξεις» που, παρα την περαιτερω διαχειριση και στρεβλωση τους απ' το συστημα, συμβαλλουν στην ενισχυση της κοινωνικης φωνης. Ο άλλος αφορα την ιδια τους την επαναδραση στον κοινωνικο-πολιτικο προσανατολισμο, επισης παρα τις διαφορες στρεβλωσεις, την επιταχυνση δηλαδη της κοινωνικης πορειας.

Σιγουρα οι απλουστευσεις δεν αρκουν, δεν πρεπει όμως να αγνοηθει ότι η αμεση κοινωνικη εκφραση (σε κοινη θεα κι αξιολογηση-αξιοποιηση, στην οποια ο δρομος αυτος κοινωνικου διαλογου συμβαλλει) αποτελει σημαντικο κοινωνικο οπλο. Θα μπορουσε κανεις να φανταστει ποσο πιο ισχυρο θα ηταν υπο ουσιαστικοτερο κοινωνικο ελεγχο, πχ βαζοντας πιο ουσιαστικα ερωτηματα. Θα μπορουσε ακομα να σκεφτει κανεις, ότι ισως εδώ εμφανιζεται ένα αντιπαλο δεος στη μιντιοκρατικη μονοφωνια, δυσκολο να αντιμετωπισθει απ' το συστημα.

2. Νεοδημοκρατικά

Η φθορα της ΝΔ, φυσιολογικη από μια αποψη, ακολουθει επισης τη φυσιολογικη αδυναμια κι αντιφασεις μιας φιλελευθερης κεντρωας πολιτικης απεναντι στα κοινωνικα προβληματα. Αδυναμια που επιτεινεται απ' τα εργα και τις ημερες ενός προβληματικου πολιτικου προσωπικου και που μετριαζεται απ' τα ιδιαιτερα στοιχεια της Καραμανλικης πολιτικης (εχουμε αναφερθει σε αλλα αρθρα, σχετικα - εδώ θα προσθεσουμε τη σοβαρη ασυνεπεια στα «3 δεν» του ασφαλιστικου, ασχετα απ' την ουσια), η οποια και εξασφαλιζει (ακομα) ευδιακριτη κοινωνικη στηριξη.

Αυτό φυσικα πρεπει να συναξιολογηθει με τη στενοτητα μετα-φιλελευθερων εναλλακτικων στο πολιτικο τοπιο, τον αντικαραμανλικο πολεμο των μιντια, καθως και τις μονιμες και μακροχρονες συνδικαλιστικες κινητοποιησεις. Ας μη μας διαφευγει ότι ολοκληρο το μιντιοκρατικο συστημα (κι όχι μονο) βαλει ακαταπαυστα κατά της καραμανλικης πολιτικης ξεπερνωντας διαρκως τον κιτρινο εαυτο του. Κι ότι οι συνδικαλιστικες κινητοποιησεις αποτελουν μονιμο σκηνικο τα τελευταια χρονια, αναδεικνυοντας στο χαρακτηρα τους ολο και περισσοτερα στοιχεια καθολου προοδευτικα, παρα την προσπαθεια να τα κρυψουν πισω απ' την καπελωμενη λαϊκη-κοινωνικη διεκδικηση.

Παρα την εξασφαλισμενη για καμποσο πιστωση χρονου που εχει η κυβερνηση, ο Καραμανλης βρισκεται σε μια ιδιαιτερα δυσκολη θεση, από μια αποψη ιδιας δυσκολιας μ' αυτή της κοινωνιας. Κατανοει ισως ότι η κοινωνια απαιτει υπερβασεις περαν των προγραμματικων του σχεδιασμων, υπερβασεις στρατηγικου-ριζοσπαστικου χαρακτηρα. Με μεγαλες δυσκολιες στο αναδιανεμητικο τους στοιχειο και μεγαλυτερες στο γενικοτερο κοινωνικο-ανατακτικο, δυσκολιες που η αντιμετωπιση τους προϋποθετει όχι αντικυβερνητικο διεκδικητισμο ή εστω ορισμενη ανοχη, αλλα αντικερδοσκοπικο, παραγωγικο και ανατακτικο κοινωνικο κινημα. Οι προσωπικοι και κομματικοι του οροι ωστοσο, όπως μεχρι τωρα εχουν εκδηλωθει, τοποθετουν κατι τετοιο στο χωρο των εκπληξεων, για να μη σταθουμε στα στερεοτυπα που αποκλειουν τελειως τετοιες σκεψεις και δυνατοτητες στο χωρο της «δεξιας». Σε κάθε περιπτωση, εχει μεγαλη σημασια η από κοντα παρακολουθηση των στοιχηματων, των απαντησεων και των οριων του Καραμανλη, από οσους προσπαθουν σοβαρα να προσεγγισουν μια σοσιαλιστικη απαντηση.

3. Πασοκοσυνεδριακά

Το ΠΑΣΟΚ του 8ου συνεδριου παρουσιασε τα οπλα της ανασυγκροτησης του, οργανωτικου και επικοινωνιακου χαρακτηρα - (η τελευταια αμερικανια είναι η τοποθετηση του βηματος στη σεντρα με τηλεφοντο την κερκιδα των νεολαιων), αλλα και ιδεολογοπολιτικου. Επιβεβαιωνοντας τους βασικους αξονες της φιλελευθερης ιδεολογιας και της ασκηθεισας πολιτικης, στο πλαισιο όμως ενός νεου διπολικου σκηνικου που σημαδευει η προταση του κεντροαριστερου αρραβωνα στο Συριζα.

Η πληγωμενη κομματικη ενοτητα αφεθηκε στον κοινο αντιδεξιο παρονομαστη και την ισορροπια του τρομου, στην οποια καθοριστικο βαρος εχουν τα συγκροτηματα, που δεν τους βγηκε ο πρωτος γυρος (βλ. ενωτικους καθοδηγητικους τιτλους της νεοπροεδρικης περιοδου), ή κι αλλα ευαγη κεντρα όπως αυτα που μελετησαν την εξορια του Γιωργου στα ευρωπαϊκα οργανα - οπως τοτε με τον ευρωπροεδρο Σημιτη για αποφυγη της βαθιας στρατηγικης ηττας. Αναγγελθηκε η συγκροτηση νεων οργανωσεων για πολλοστη φορα, που ταχα θα κινητοποιησουν την κατασταση - η αλλαγη λαου είναι μια μορφη φυγης προς τα μπρος. Αναγγελθηκε σχολη στελεχων, προορισμενη ασφαλως να αποτυχει αν κρινουμε εμπειρικα (ευτυχως, οσο σ' αυτή θα επενδυονται ελπιδες ενός νεου ψευδογνωστικου μηχανισμου). Η ανανεωση, με καλη πλευρα τη σχετικη απωθηση διαφορων μουτρων, νοηθηκε και παλι ως oλιγον face lifting (όχι κι οσο οι από βηματος Ανδρουλακιοι φοβοι για στυλ Καλομοιρας) και συνδυαστηκε με αναστελεχωσεις οργανων, πιο βολικες στον προεδρο. Εξαγγελθηκε τελος αγωνας για την εσωτερικη αλλαγη νοοτροπιων, συνοψιζομενης στην αποκηρυξη προεδροφρουρων κι αντιπολιτευσης, για τον οποιο αγωνα ο Γιωργος ζητησε ιδιαιτερη κομματικη στηριξη.

Επιχειρηθηκε παραλληλα με τα παραπανω, μια ανευ αντικρυσματος «ιδεολογικη ενισχυση» του ΠΑΣΟΚ, σε δυο αξονες, που αξιζουν όμως την προσοχη μας. Ο ενας αφορα τη (φραστικη) προεδρικη αποκηρυξη του κεντρου - «το ΠΑΣΟΚ δε θα γινει Ενωση Κεντρου», που όμως επικεντρωνει κυριως στην εσωτερικη τιμαριοποιηση. Ο άλλος αφορα τη συνθηματολογηση για την Ελλαδα των Αξιων, που όμως ουτε προσδιοριστηκαν διαφορετικα με πριν, αλλ' ουτε ενσωματωθηκαν στην προς ασκηση πολιτικη, αποτελωντας ετσι αερα κοπανιστο (αποκρυπτεται ή δε συνειδητοποιειται εδώ το γεγονος ότι Κοινωνια των Αξιων και Ιδεολογοπολιτικος Φιλελευθερισμος είναι κατά βαση ασυμβατες εννοιες). Υπηρξαν ωστοσο σποταριστες εξαιρεσεις εδώ, όπως η (αοριστη) αναφορα στις «ανθρωπινες σχεσεις», η κριτικη της εισοδηματικης εικονας νεοπρονομιουχων - νεοπτωχων στο 6 / 1, οι πρασινες αξιες (οικο-ΠΑΣΟΚ τυπου, «το μονο που δεν προεβλεψε ο Μαρξ») και οι πολιτισμικες αξιες που ο Γ.Π. κακοφορεσε στα μελλουμενα ελληνικα προϊόντα, σιγουρα μη εννοωντας τα τουριστικα τσολιαδακια, αλλα και σιγουρα μακρυα απ' την καλη χωνεψη του (ενδιαφεροντος και στρατηγικου) θεματος.

Αξιζει επισης την προσοχη μας ότι ο Γιωργος εθεσε ζητημα Αξιων στη Διεθνη πολιτικη, ενώ ασκησε απ' αυτή τη θεση κριτικη στην πολιτικη των ΗΠΑ, παροντος του αμερικανου πρεσβυ, μια παρουσια που ξινισε, μεταξυ αλλων, και στον γκεστ-σταρ Τσιπρα. (Οι υπερ-ρεαλιστικες αυτές νυξεις εχουν την αξια τους, χωρις μαλιστα να κοντραρουν στην ευρυτερη αμερικανικη αξιακη θεωρηση που ο Γιωργος ξερει καλα, όπως ξερει ότι η θεωρηση αυτή θα ενταθει την επομενη περιοδο στις ΗΠΑ μαζι με την οικονομικη και στρατηγικη κριση). Θεωρησε αναγκαιο άλλη μια φορα να ελπισει κι ευχηθει τη νικη των Δημοκρατικων, σταθερα πισω (εκ των πραγματων) απ' την αντιφιλελευθερη και επισης υπερ-ρεαλιστικων προσδοκιων πανελληνια ευχη να κερδισει ο μαυρος.

Είναι αξιοσημειωτο ότι τους τελευταιους μηνες, υπο την κοινωνικη πιεση ασφαλως, τοσο τη γενικη οσο και τη στοχευμενη στα ειδικα σημεια, ο Γιωργος εθεσε (ανεδειξε απ' την πλευρα του ως ένα σημειο στον ευρυτερο χωρο) σημαντικα ζητηματα, όπως ο Κυβερνητισμος, ο Καθεστωτισμος, η ανεπαρκεια του Κεντρωου χαρακτηρα, η Αξιακη αντιληψη της πολιτικης κ.α, εξελιξη που κανεις δε θα επρεπε να υποτιμησει, ουτε βεβαια και να υπερτιμησει ή να της αποδωσει αμεσο πολιτικο βαρος. Την ιδια στιγμη κραταει το μετεριζι της αντιδεξιας και του φιλελευθερισμου, χαραζει τη γραμμη «περαν του συντηρητισμου» όπως ειπε (στον οποιο εντασσει ουσιαστικα και το ΚΚΕ), οριοθετει ιδεολογικα και πολιτικα την Κεντροαριστερα στο φιλελευθερο χωρο.

Στο συνεδριο ο Γιωργος τραβηξε άλλη μια φορα την ιστορικη διαχωριστικη του γραμμη με λαλιωτικου τυπου τεχνικες. Χαραξε τις ραγες του ιστορικου και σημερινου φιλελευθερου προοδευτισμου, κατά την ιστορικη εκδοχη που φανερα πια χρειαζεται αναθεωρηση. Ο Βενιζελος (της εθνικης ενοτητας), ο Γλεζος (της αντιστασης), ο Γ.Παπανδρεου (της δωρεαν παιδειας), ο Ανδρεας (του ΠΑΚ-ΠΑΣΟΚ) η Γενια (του πολυτεχνειου) οι Μεταναστες (του πολυπολιτισμου), και στο βαθος η φιλελευθερη Κεντροαριστερα.

Εδώ ολοι συμφωνησαν, μερικοι μαλιστα επιμειναν σε μεγαλυτερη αποσαφηνιση, ως προς τον ουσιαστικο χαρακτηρα του πραγματος. Τα περι αριστερων στροφων αποπροσανατολιζουν, θα τονισει ο Βενιζελος, συνεπης στα πολιτικα σχηματα του Ρώλς. Η εγκαταλειψη του κεντρωου χωρου θα είναι καταστροφικη, θα επιμεινει ο Χρυσοχοϊδης, εννοωντας φυσικα τον ηγεμονικο ρολο αυτου του χωρου. Οι καιροσκοποι θα μοιραστουν φωναχτα ή σιωπηλα - η λυση (μας) είναι ο Συριζα ή ο Συριζα θα (μας) καταπιει. Ο κοσμος φυσιολογικα κινηθηκε αναμεσα στα λιγα σοσιαλιστικα και τα πολλα φιλελευθερα, το χειροκροτημα και τον σκεπτικισμο, το Γιωργο και το Βενιζελο. Χωρις να λειπουν και χαρακτηριστικα αντιφατικες στασεις οπως αυτή του αντιεξωθεσμικου Τζουμακα που δυσκολευεται παντα να αναβαθμισει σε πολιτικη προταση το ριζοσπαστισμο του ή του βενιζελικου Φλωριδη που βαλλει σταθερα τους τελευταιους μηνες κατά του φιλευθερισμου και του κεντρου.

4. Πασοκοστρατηγικά

Η κεντροαριστερα, εκπροσωπει την ελπιδα στρατηγικης διεξοδου του ΠΑΣΟΚ, για τη φιλελευθερη ηγεσια του. Δεν εχουν εδώ ιδιαιτερη σημασια τα γνωστα ηγετικα προβληματα, που ασφαλως επιβαρυνουν, αλλα η απουσια στρατηγικου χωρου, η αδυναμια εναλλακτικης πολιτικης και η αντιστοιχη συρρικνωση της κοινωνικης του βασης. Και διεθνως όμως, εστω κι αν οι συγκυριες αφηνουν κατά περιπτωση επαρκη χωρο στο επιθετικο-φιλελευθερο κεντρο (πχ Ισπανια και κυριως Βρετανια), είναι φανερο πως το στρατηγικο προβλημα του φιλελευθερισμου απαιτει την ενσωματωση του νεου σοσιαλιστικου ριζοσπαστισμου-αναζητησης στο φιλελευθερο πολιτικο συστημα.

Το εγχειρημα δεν είναι νέο στην Ευρωπη (πχ Γερμανια, Ιταλια κ.α.) αλλα ουτε ασφαλες για τον επιθετικο κεντρωο φιλελευθερισμο, αφου σχεδον παντου η κεντροαριστερα δεν εχει αποφυγει την ηττα απ' την κεντροδεξια, πραγμα καθολου κακο για το συστημα, όχι όμως και για τις κοινωνικες ελπιδες που επενδυθηκαν απανω της. Ουτε στην Ελλαδα το θεμα είναι καινουργιο, ο Σημιτης ειχε επιχειρησει να δρομολογησει τη διασωση του εκσυχρονισμου μεσω της κεντροαριστερας (θυμιζουμε ότι το εγχειρημα εκεινο απεδωσε μια επισκεψη Ντ' Αλεμα, μερικους κουναλακηδες και το κυβερνοαλλοιθωρισμα των 100.000 σημιτικων του Συν).

Η εκλογολογιστικη παραμετρος της κεντροαριστερας φαινεται ισχυρη στους στρατηγους του ΠΑΣΟΚ, ο αντιδεξιος πολος, εστω και χωρις το ΚΚΕ, φαινεται να υπερτερει αριθμητικα, κι εν πασει περιπτωσει τιποτα άλλο δεν απομενει σα δρομος προς την εξουσια, παρα ο αθροιστικος αυτος διπολισμος.

Η ιδεολογο-θεωρητικη παραμετρος της κεντροαριστερας ομως, είναι περισσοτερο σημαντικη κι αναγεται στην αντιστοιχη ιδεολογια του κεντρου. Υπαρχει η βεβαιοτητα στους κεντρωους ιδεολογους-θεωρητικους, ότι ο πολιτικος φιλελευθερισμος είναι η μονη ρεαλιστικη δυνατοτητα, η κορυφαια μαλιστα ιστορικη, και βεβαιως η πλεον ηθικη (βλ. και πιο κατω). Και φυσικα η μονη δυνατοτητα για ο,τι μπορει να ονομαζει κανεις σοσιαλισμο. Τα υπολοιπα, περιλαμβανομενης και της αναπαραγωγης της κεντρωας ηγεμονιας στο πλαισιο της κεντροαριστερας συμμαχιας, αποτελουν ειδικοτερα ζητημα συγκυριων και χειρισμων.

Στο πλαισιο αυτό, η κεντρωα συνιστωσα της κεντροαριστερας, είναι βεβαιη για την εκλογικευση των διαμαρτυρομενων μελλοντικων συμμαχων και τη δικη της ηγεμονια, σε στρατηγικο οριζοντα. Υπαρχουν παντα βεβαια και οι εμπειροι που διακρινουν «τα κακα παιδια» και τις ανατρεπτικες δυνατοτητες απεναντι στο ωραιο αυτο σκηνικο. Ειτε αυτές αφορουν την ευθεια αξιακη αμφισβητιση του φιλελευθερισμου και τη συνακολουθη αναδυση σοσιαλιστικης πολιτικης, ειτε αφορουν την πολιτικη του αμφισβητιση με βαση πατερναλιστικες κατευθυνσεις και αναπαλαιωμενα μετωπα. Όπως υπαρχουν και οι περισσοτερο ή λιγοτερο προθυμοι για τις αντιστοιχες συμμετοχες και στοιχηματα.

Ο Γιωργος, παντως, φανηκε αποφασισμενος και γενναιοδωρος στην προταση κεντροαριστερου αρραβωνα στο Συν - κοινες βουλευτικες επιτροπες αντιπολιτευσης και κοινες προγραμματικες επιτροπες. Δειχνει να εμπιστευεται το φιλελευθερισμο του στο κεντροαριστερο αυτό ανοιγμα (διπλο κακο του κεφαλιου του). Εντεινει παραλληλα τη φιλελευθερη αντιδεξια ρητορικη και τη δημαγωγικη αντιπολιτευση φθορας, εισπραττοντας την εντεινομενη γενικη αποδοκιμασια που αποτυπωνεται στις δημοσκοπησεις. Μισοεξαιρεση εδω το σκοπιανο που σιγουρα θα του αποφερει και δημοσκοπικα, καποια συγκρατηση της κατρακυλας.

5. Φιλελεύθερα Κεντροαριστερά

Η κεντροαριστερα, για δεκαετιες αποτελεσε (κυριως ως επιδιωξη και σπανιως ως κατασταση), μια μορφη παραδοσιακου τριτοδιεθνιστικου μετωπου με διαφορα κατά καιρους ονοματα. Η απανταχου ηγεμονευση του κεντρωου πολιτικου φιλελευθερισμου, αλλα και η κοινωνικη απειλη εναντιον του (με τη μορφη ενός επαπειλουμενου σοσιαλιστικου κινηματος) τη μετετρεψε σε προνομιακη μετωπικη πολιτικη του φιλελευθερου κεντρου. Αν κι αναβιωνουν σ' ορισμενες περιπτωσεις παλαιου τυπου ηγεμονικες μετωπικες ορεξεις της αναπαλαιωμενης αριστερας (βλ. πιο κατω, πολιτικη Συν-Αλαβανου), η προωθουμενη κεντροαριστερα συνιστα μετωπικη πολιτικη του κεντρου.

Στη λογικη της κεντροαριστερας, κυριαρχουν δυο ιδεολογοπολιτικα στοιχεια. Το πρωτο αφορα τη σταθερη προσηλωση στον πολιτικο φιλελευθερισμο, και την ειδικοτερη αντιδεξια του διασταση. Το δευτερο αφορα την αντιληψη της γραμμικης πολιτικης γεωγραφιας δεξιας-αριστερας, απαραιτητης για τη νοηματοδοτηση του πολιτικου κεντρου ως επιθετικου φορεα του ιδιου του φιλελευθερισμου, και φορεα των αναγκαιων μετωπικων πρωτοβουλιων (στις οποιες δεν αποκλειονται πχ κυβερνητικες συμπραξεις τυπου ΝΔ-ΠΑΣΟΚ υπο ειδικες συνθηκες και ως συγκυριακης μορφης του διπολισμου για την επαναδρομολογηση της κλασικης του μορφης).

H φιλελευθερη ως ανω προσηλωση δεν αφορα απλουστευτικα και μηχανιστικα, «επιλογη του κεφαλαιου» αλλα συμπυκνωνει κι εκφραζει μια σειρα συνιστωσες (αλληλενδετες φυσικα, αλλα και με σχετικη αυτονομια), από την πραγματικοτητα της παγκοσμιας αγορας-ισχυος και τις απαιτησεις της εγχωριας αρπακτικης ολιγαρχιας, ως τις αναγκες προνομιακου πεδιου κινησης κι αμοιβων του συμπραττοντος πολιτικου προσωπικου και το φιλελευθερισμο της νεοελληνικης καθημερινοτητας σ' όλα του τα επιπεδα και σ' ολη του τη χυδαιοτητα.

Το περιεργο είναι ότι δια μεσου του αρνητικου κυριως χαρακτηρα τετοιων συνιστωσων, όπως οι παραπανω, προκυπτει ως αριστη συνισταμενη, επιθετικα ρεαλιστικη, η φιλελευθερη προταση. (Σημειωνουμε εδώ οτι η φιλελευθερη προταση εχει διαφορες παραλλαγες, ειτε ακαδημαϊκου ειτε εμπειρικου τυπου, καθως και ιστορικες καταβολες με δευτερευουσες θετικες πλευρες, ενώ πουθενα - και προς μεγαλη γκρινια των πούρων φιλελευθερων πχ Μάνου - δεν εφαρμοζεται ανοθευτη από διαφορα παρεμβατικα και κρατικοπρονοιακα στοιχεια. Το προτυπο, χονδρικως, είναι το αμερικανικο συστημα ενώ παραδειγμα ελληνικης συγχρονης εξειδίκευσής του είναι η μεταπαπανδρεικη διακυβερνηση κι αντιπολιτευση του Πασοκ - η Παπανδρεϊκη ειχε ιδιαιτερα αντιφατικα και μεταβατικα στοιχεια - καθως και η ΝΔ διακυβερνηση. Ο τελευταιος θεωρητικος πάπας είναι ο αμερικανος Ρωλς).

Στην ουσια το παραπανω δεν είναι περιεργο, αφου η φιλελευθερη προταση αποτελει ένα πολιτικο χαρμανι αμυντικων θεσμικων στοιχειων (απεναντι στα αρνητικα των πραγματων, πχ των ως ανω συνιστωσων) κι επιθετικων στοιχειων, των τελευταιων επαφιεμενων στις ατομικες δημιουργικες πρωτοβουλιες και την ετυμηγορια της αγορας.

Προκειται για στατικου-ανταγωνιστικου-ρυθμιστικου χαρακτηρα αντιληψη που δε θα γινει κριτικη της εδώ. Πρεπει όμως να τονισθει ότι ρυθμιστικου χαρακτηρα αντιπροτασεις παλιες ή αναπαλαιωμενες (κρατικιστικες, προνοιακες, αναδιανεμητικες κτλ) οι οποιες και συνοψιζουν τα τρεχοντα «προοδευτικα», όχι μονο υστερουν (εν πολλοις) εναντι της, αλλα καλλιστα ενσωματωνονται στη βασικη της λογικη, κατά περιπτωση. Καταδικαζεται ετσι ο σημερινος προοδευτισμος ειτε σε ταυτιση με τον πολιτικο φιλελευθερισμο, ειτε σε ηθικη-πολιτικη ηττα, όπως θριαμβολογουν οι απανταχου φιλελευθεροι.

Αυτό που δε μπορει να ενσωματωσει η φιλελευθερη προταση είναι η υπερβαση του ανταγωνιστικου στοιχειου στις κοινωνικες σχεσεις και πρακτικες, τοσο ως κοινωνικη προοπτικη οσο και ως σημερινο ιδεολογοπολιτικο αντιστοιχο της προοπτικης αυτης. Συγκρουεται ετσι σε αυτό ακριβως το σημειο με τις κοινωνικοελευθερωτικες αντιληψεις, και μεσω αυτου σ' ολο το ευρος των επι μερους προτεραιοτητων, πολιτικων κτλ. που αυτές καθοριζουν. Χωρις αυτό να σημαινει ότι για κάθε ειδικοτερη κοινωνικοαπελευθερωτικη αντιληψη και πολιτικη (υπαρχουν πολλες, ευτυχως ή δυστυχως) τα σημεια συγκρουσης με το φιλελευθερισμο είναι τα ιδια (πχ, ζητηματα «δημοκρατιας»), ουτε ότι αποκλειονται (κάθε άλλο) εκτεταμενες τυπολογικες συμπτωσεις παρα τη δομικη αντιπαλοτητα.

Κατι που ολοι υποπτευονται με καποιο τροπο, είναι οτι, στο στενο πολιτικο εδαφος, οι τυπολογικες διαφορες μιας αναγκαιας σοσιαλιστικης προτασης, απ' τη φιλελευθερη, θα ηταν μαλλον περιορισμενες - τουλαχιστον ως προς τις κρυφες αναδιανεμητικες προσδοκιες εις ρευστον - αν και κρισιμες για την κοινωνια και προοπτικη της. Στο ιδεο-αναπαραγωγικο και το αντιστοιχο θεσμικοπολιτικο τα πραγματα αλλαζουν, εδώ υπαρχει εξ αρχης συγκρουση. Ο φιλελευθερισμος λεει, κανε ο,τι θες (δηλ. ό,τι σε παιρνει, στο ανταγωνιστικο πλαισιο) εντος των οριων της φιλελευθερης αναπαραγωγης, εντος των οριων της σταθεροτητας του ιδιου του φιλελευθερου συστηματος. Ο σοσιαλισμος αφορα πολιτικη πραξεολογια κοινωνικοαπελευθρωτικη, αφορα πολιτικη για την κοινωνικη απελευθερωση (ως κατασταση και προοπτικη), με οροφη - οδηγο μια κοινωνια μη ανταγωνιστικη και μη πολιτικη (οι ρυθμοι, οι θεωριες, οι στρατηγικες κτλ, είναι εδώ ειδικοτερα ζητηματα).

Υπαρχει εδώ φυσικα, χωρος για μαξιμαλισμους (εκποιησεις του ονειρου σε αναντικρυστα ονειρα πολυτελειας - εδώ καραβια χανονται ...) ή χωρος για σχολαστικισμους οσο κι εμπειρισμους. Υπαρχει φυσικα χωρος για «ρεαλιστικο» αντιλογο, το κρισιμο στοιχειο που οδηγει στο φιλελευθερισμο, στην καλυτερη περιπτωση (η αποδεδειγμενη πρακτικη απαξια του «ρεαλισμου» είναι ένα πολύ σοβαρο ζητημα για συζητηση). Υπαρχει οπωσδηποτε χωρος συγχυσεων - συμφυσεων αναμεσα σε φιλελευθερες (= ατομικιστικες) και κοινωνικοελευθερωτικες (= προσωποελευθερωτικες) πολιτικες και φυσικα γκριζες ζωνες και πρακτικες στα κατά συγκυρια κεντροαριστερα μορφωματα. Υπαρχει όμως κι ο χωρος για συγκροτηση αντιφιλελευθερης αντιληψης και πολιτικης, και φυσικα του καθημερινου τους αντιστοιχου στις δημοσιες και ιδωτικες πρακτικες, αντιπαραθεσεις και υπερβασεις. Με αμεσες επιπτωσεις και μεγαλες διαφορες στην καθημερινοτητα και την ποιοτητα ζωης των ανθρωπων.

Είναι σαφες παντως, ότι ολα αυτά τα αντιφιλελευθερα - σοσιαλιστικα, είναι εξαιρετικα ελλειπη από μια αποψη, ακριβως εδω ειναι τα ιδεοθεωρητικα ελλειμματα της σοσιαλιστικης προτασης. Η υστερηση αυτή είναι ευλογη, αφου ακομα η σοσιαλιστικη αντιληψη δεν εχει αποτιναξει το εκφυλιστικο ιστορικοϋλιστικο - θετικιστικο πλαισιο, στο οποιο είναι παγιδευμενη. Ειτε αυτό της ιστορικης σοσιαλδημοκρατιας και του συγχρονου σοσιαλφιλελευθερισμου, ειτε αυτό της παραχαραξης και κακοποίησής της που αντιπροσωπευει το τριτοδιεθνιστικο μοντελο.

Η φιλελευθερη αποψη, μ' αυτά και μ' αυτά, αισθανεται πανισχυρη, μοναδικη κι οριστικη (το γνωστο «τελος της ιστοριας» που αποτελει γενικευμενη πεποιθηση στον κεντρωο χωρο, ομολογημενη ή μη) και τα κρατικοπρονοιακα προοδευτικα τα μασαει για πασατεμπο διεθνως και με κάθε εννοια. Σ' ολες της τις παραλλαγες η φιλελευθερη αποψη εχει ισχυρη αυτοπεποιθηση και «ηθικες πλατες». Η ηγεμονια της, ακριβως σ' αυτό το σημειο, ξεπερνα την «επιβολη της απ' το κεφαλαιο και τους κονδυλοφορους του» κι αφορα τη φυσιολογικη εμβελεια της μεσα στη «ρεαλιστικη» αριστερα.

6. Σύριζα κι επιθετικές στρατηγικές αναπαλαιώσεις

Ο Συν, σε λιγους μηνες μεσα απ' τις εκλογες, βρεθηκε μπροστα σε μια μεγαλη προκληση. Ο αερας της κρισης του Πασοκ ηταν εδώ η ευκαιρια, όχι όμως ο δυναμικος παραγοντας. Αυτος αφορα τη σοβουσα, μεσα στον πολυχρωμο φιλελευθερισμο του Συν, διαθεση αλλα και δυνατοτητα της ηγεσιας του να ανασυγκροτησει μια ευρωαριστερου τυπου πολιτικη με βαση την αντισυστημικη αντιπολιτευση. Είναι κατι περα απ' τα γνωστα σημιτοφιλελευθερα του Συν, είναι ένα εγχειρημα στηριγμενο στον ξεχασμενο παλαιοκομμουνιστικο επιθετικο μετωπισμο.

Η εξελιξη αυτή δεν ειχε αξιολογηθει, ως φαινεται, απ' το Πασοκ, όταν εγινε η προταση αρραβωνα, χωρις αυτό να σημαινει αναγκαστικα ότι η προταση δε θα γινόταν.

Ο Συν δε θα παρει, όπως δηλωσε. Φυσικα ψευδεται, γιατι (θεμιτος) σκοπος του είναι να παρει, γι αυτό ορυεται για το δικομματισμο. Δε θελει όμως να του πουν ευκολα ότι παιρνει για να παιρνει και να φρεναρουν το ρευμα, θα δει λοιπον το πότε. Ως τοτε, η βαση του ΠΑΣΟΚ είναι αριστερη, κατά τον Τσιπρα, κρινεται δηλαδη καταλληλη για μεταγραφικο μαυλισμο. Αλλα για την προταθεισα συνεργασια, απ' το συνεδριο του ο Συν ξεκαθαρισε ότι «εμεις ενδιαφερομαστε όχι για τη διαχειριση αλλα για την ανατροπη του πολιτικου σκηνικου» κι ότι «μακρυα από παιχνιδια κορυφης». Η ανατροπη είναι λεξη γοητευτικη, και καθολου τρομακτικη πια, τουλαχιστον ως τα 40, ενώ οι μεγαλυτεροι την εχουν πιπιλησει οι ιδιοι απειρες φορες. Αλλα ανατροπη του «πολιτικου σκηνικου» σημαινει πολλα ως τιποτα. Ο Συν δεν εχει λογο να διευκρινισει τα παραπερα απ' τα του δικομματισμου, αλλωστε κανεις δε ρωτα, εκτος φυσικα απ' τα αγρυπνα εξωθεσμικα κεντρα.

Αερας στα πανια, όχι όμως και στα μυαλα του (ναι ?), θα δει, όπως ολοι μας, πού θα ισορροπησει μετα τις μπαζες, για την ωρα μαζευει. Κι αφηνει την ουσια της πολιτικης του για πολυμορφη ερμηνεια και πολυεπιπεδη λειτουργια. Σκοπιανα που φταιει η Αθηνα, δημοψηφισματα τακτικης κατ' επιλογην, ολομετωπη κι ακρατητη θεσμικη πιεση, πλειοδοτικη εκφραση της κοινωνιας της διεκδικησης, αποπαιδευση και ταχτικισμοι στα εσχατα, συνεπης νεοπαλιός κοσμοπολιτισμός και ως επιστεγασμα, κλασικη επιθετικη μετωπικη πολιτικη. Μια πολιτικη που ο Συν (δηλ. το «αριστερο ρευμα») ονειρευεται να στησει σε κλιμακα μειζονος μετωπου - ένα ονειρο αιωνα, που παιζεται και καιγεται ανα 20ετια περιπου. Ένα μετωπο οπως το παλιο μαζικο ΠΑΣΟΚ από μια αποψη, αλλα σε διστηλη εκδοση, με διακριτη κι εξαρτημενη τη σοσιαλχαμενη συνιστωσα και φυσικα, δικη του τη στρατηγικη πρωτοβουλια.

Ευλογα, η στρατηγικη του Συν δεν είναι περαιτερω αποσαφηνισμενη, ουτε στηριζεται σε αντιστοιχο ευρυ οργανικο κινημα ώστε να καθοριστει σημαντικα απ' αυτό, ως προς τα κυριαρχα και δυναμικα της στοιχεια. Εξαρταται προς το παρον από μικρη ομαδα στελεχων (αυτων της δευτερης αποσχισης απ' το ΚΚΕ και κυριως τον Αλαβανο) που εχει ωστοσο την εμπιστοσυνη κι ενεργη στηριξη λιγων δεκαδων χιλιαδων ενεργων πολιτων που σπονδυλωνουν το Συν. Μολις τωρα ο Συν εχει την ευκαιρια να αντιμετωπισει το στοιχημα για πραγματικη κομματικη βαση, της οποιας ομως η αφομοιωση στην ιδια γραμμη στηριξης (αναπαραγωγη της ιδαιτερης ηγετικης πυραμιδας κι αντιληψης) θα αποτελεσει επι πλεον στοιχημα κι αντικειμενο ακροβασιας και ισως εσωτερικης συγκρουσης.

Ο Συν, μεσα απ τη δυσπραγια του κεντρου, κυβερνωντος κι αντιπολιτευτικου, αλλα και το χυμα σοσιαλιστικο τρεκλισμα, προβαλει ηχηρα μια πολιτικη προταση στο κλιμα της μετωπικης ευρωαριστερας, της αναπαλαιουμενης σημερα ευρωκομμουνιστικης εκδοχης. Ενα χαρμανι επιθετικου μετωπικου παλαιοκομμουνισμου και κοινωνικου φιλελευθερισμου, προσαρμοσμενο βεβαια στα ελληνικα πραγματα, ελκυστικο ή ανεκτο για ένα τμημα του πληθυσμου.

Το οριο του 17 που ιστορικα ονειρευονταν να σπασει το ΚΚΕ, το σπανε (δημοσκοπικα, και προς μεγαλη ανησυχια του Περισου) τα ατακτα, φευγατα και συνασπισμενα του (Αλαβανοι και Τσιπρες), τριπλασιαζοντας τα ποσοστα του Συν σε λιγους μηνες. Κατι ψιλα απ' τη ΝΔ, κατι ψιλα απ' το σκορπιο χωρο, τα πολλα ερχονται απ' το ΠΑΣΟΚ, ψαχνοντας το σοσιαλισμο που δε βρισκουν εκει, εστω και σε πιο εντονη δογματοφιλελευθερη εκδοχη, εστω και με εκπτωσεις σε αλλα. Μιλαμε για πανω από 500.000 για την ωρα, πιο πολλους απ' τους εκλογομαχους της ηγεσιας του ΠΑΣΟΚ.

Δυο στους 10 νεους - κραμα ανατρεπτικοτητας, φιλελευθερισμου, κι ελπιδας - θα δουν στο Τσιπρα, το νέο, δικο τους ανθρωπο. Αλλα και 40ρηδες, σε μικροτερα ποσοστα βλεπουν στους Αλαβανους - το ευελικτο ΚΚΕ του Συν - το μηπως, και το τι εγινε. Μπουχτισμενοι απ' τα χωρις ελπιδα ψεματα, άμαθοι στα περιπλοκα και τα δυσαναγνωστα, βαθεια πολιτικοι με τον τροπο τους οσο και φιλελευθεροι, αποτελουν την πρωτη ισως νεοελληνικη γενια που ελπιδα της είναι το ψαξιμο, μιας και δεν εχει τιποτα να χασει, την πρωτη γενια με σοσιαλπασοκικο παρελθον για αντιπαραθεση. Στη μεταπολιτευση ηταν του νηπιαγωγειου, στις 18 του σοσιαλισμου πρωτακια του γυμνασιου, στο «βρωμικο 89» και τη σοβιετικη καταρρευση εικοσαρικα, μολις ο Σημιτισμος συνιστα την πρωτη πολιτικη τους εμπειρια. Αλλα και 50ρηδες, ορισμενοι, δεν εχουν πολλα να κανουν, που να τα σηκωνει η κουραση κι ο προοδευτισμος τους.

Όλα αυτά όμως, καθολου δεν εγγυωνται τη σταθεροποιηση της σημερινης υποστηριξης στο Συν, εστω κι αν αυτή αυξηθει παραπερα το επομενο διαστημα. Τα φανερα ηδη στοιχεια μετωπισμου και αντιστοιχης δομικης αναξιοπιστιας του, (όπως και ολοκληρου του αντιστοιχου ευρωαριστερου ρευματος), αποτελουν απεναντιας στοιχεια στρατηγικης οριακοτητας. Εστω κι αν ένα τμημα της κοινωνιας επειγεται για αναδιανεμητικη πιεση, ακομα κι εναντι εκπτωσεων. Κι εστω, κι αν στην ευρυτερη περιοδο η μη σοσιαλιστικη ευρωαριστερα θα εχει το μεριδιο της (εντος κι εκτος των κατά περιπτωση κυβερνητικων κεντροαριστερων) και την κοινωνικη της βαση στο χωρο της παντοειδους διεκδικησης. Παρ' ολα αυτα η σταθεροποιηση του Συν σε επιπεδα ρυθμιστικου ρολου ειναι πολυ πιθανη και με σημασια.

Σημαντικες για την ενισχυση του Συν παραπερα, είναι φυσικα οι εξελιξεις στο ΠΑΣΟΚ, χωρις καποια αναγκαστικη καταληξη που να αφηνει απλετο το χωρο στο Συν. Στο φοντο αυτό, οι σχεσεις Συν και ΠΑΣΟΚ, διαμορφωνονται σε σχεσεις ανταγωνιστικης συνεξελιξης, συγκρουσεων και συμπραξεων, σε ασταθες όμως τοπιο. Η κεντροαριστερη κυβερνητικη προπτικη εδώ είναι φυσιολογικη υπο συνθηκες, οσο και δυσκολη. Δυσκολο να επιβληθει εκλογικα, δυσκολο να σταθει σε διαρκεια, και δυσκολο απ' την πλευρα του Συν να συναινεσει στο σταθερο διπολικο σκηνικο που επιθυμει το ΠΑΣΟΚ. Ωστοσο η ηγεσια του Συν θα προσπαθησει να υπερκερασει πολιτικα το κλασικο σε τετοιες καταστασεις διλημμα «περιθωριακοτητα ή ενσωματωση», να παγιωσει ένα δρομο αυτονομης μετωπικης πολιτικης. Στην υπερκεραση αυτή το κυριο προβλημα αποτελει ο ιδιος του ο επιθετικος μετωπισμος και τα κοινωνικα του αποτελεσματα. Προκειται για το ιδεολογικο ελλειμμα που συντηρει κι αναπαραγει μαζι με τα αρνητικα παραγωγα του πολιτικου τακτικισμου που ο μετωπισμος αυτος επιστρατευει.

Απ' την πλευρα του συστηματος, ουσιαστικη ανησυχια για το Συν δε φαινεται να υπαρχει, ουτε κι ευκολη εναλλακτικη της κεντροαριστερας στρατηγικης. Ουτε όμως κι εφησυχασμος μπροστα στα καμωματα ενός αναξιοπιστου μνηστηρα - χαρακτηριστικο του μετωπισμου. Ισως μαλιστα παρακολουθησουμε το επομενο διαστημα τα πρωτα πειθαρχικα μετρα κατά του Συν. Και παλι όμως η μειζων ανησυχια του συστήματος δεν είναι το πώς θα ημερεψουν τα αγρια μιας αυτονομιας που στηριζεται στη μετωπικη πλειοδοσια, μαλιστα κοινωνικοφιλελευθερης. Είναι πώς θα αποφυγει την αντιφιλελευθερη μαζικη σοσιαλιστικη συγκροτηση με την οποια και συγκρουεται στρατηγικα. Αν και, ως προς την τελευταια, ειτε οι σποραδικες κι αβαθεις εξαρσεις του προσκηνιου ειτε τα νηπιακα μπουσουλητα πισω του, δεν αποτελουν προβλημα προς το παρον.

7. Αντιπαραθέσεις

Τα κυβερνητικα κι αντιπολιτευτικα αδιεξοδα, απεναντι στα κοινωνικα προβληματα, διαμορφωνουν το εδαφος των αναγκαιων αντιπαραθεσεων. Όμως η χαραξη των γραμμων πολιτικης αντιπαραθεσης δεν είναι ευκολη κι απλη, όπως θα ηθελε η φιλελευθερη προταση στις διαφορες κομματικες εκδοχες της ειτε και η παραδοσιακη αριστερη. Ουτε και θα μπορουσε να επιχειρηθει με αξιωσεις πολιτικης (σαφηνεια, διαρκεια, εσωτερικη συνεπεια, διαμορφωση σε αμφιδρομη σχεση με την κοινωνια κτλ), εξω από καποια σοβαρη συλλογικη διαδικασια, παρ' ότι σε πολλα ζητηματα οι αδρες κατευθυνσεις είναι ευνοητες. Ετσι παραμενει ουσιαστικα εντονα προσωπικη υποθεση, διαχυμενη σε διαφορες μικροσυγκυριακες εκφρασεις, ενώ η παραγωγικοτητά της δε μπορει να είναι μεγαλη κι αμεσα ορατη.

Η παρατεινομενη κριση του ΠΑΣΟΚ εδώ, συνεχεια της (ευτυχως) εκλογικης ηττας, εξακολουθει να αποτελει ενδιαφερουσα κατασταση για τον ευρυτερο σοσιαλιστικο χωρο, διατηρωντας ανοιχτα στο μαζικο επιπεδο, τα ερωτηματα και τις προκλησεις απαντησεων διεξοδου. Δεν προκειται για κατι ευκολο, όμως η προσεγγιση βασικων ιδεολογοπολιτικων αξονων και των αντιστοιχων γραμμων αντιπαραθεσης, είναι ενας καλος οδηγος.

Εχουμε κι αλλου υποστηριξει ότι κρισιμο ζητημα εδώ είναι η πολεμικη στον κεντρωο πολιτικο φιλελευθερισμο, κυριο υπευθυνο για τα παρατηρουμενα στασιμα και παθολογικα. Εδώ πρεπει να προσανατολισθει και επικεντρωθει η λογω κι εργω κριτικη, περιλαμβανοντας και την κεντροαριστερα. Μ' ολες τις δυσκολιες κι αδυναμιες, η μαζικη αναζητηση των καιρων θα είναι εξαιρετικα παραγωγικη, αν αναδειξει ευρυτερα την πολεμικη κατά του ιδεολογοπολιτικου φιλελευθερισμου, την αναγκη της πολιτικης του ηττας και την αντιστοιχη αναδυση στοιχειων σοσιαλιστικης πολιτικης.. Ο δημοσιος βιος, οι πολιτικες, τα προσωπα, τα αδιεξοδα, καθως και οι διαχυμενες στην καθημερινοτητα κοινωνικες μας πρακτικες, παρεχουν αφθονο υλικο για το σκοπο αυτο. Κι αντιστοιχο χωρο προβληματισμου, παρεμβασης και συγκλισης σε κάθε στοιχειο του σοσιαλιστικου χωρου. Και φυσικα αντικειμενο αναγκαιας θεωρητικης κτλ αναλυτικης δουλειας.

Η κριτικη στην ιστορικοϋλιστικη μηχανιστικη αντιληψη της πολιτικης και της κοινωνικης προοδου, και τις πολιτικες πρακτικες που δρομολογει, είναι επισης καιριο ζητημα, που όμως εχει τους δικους του ιδιαιτερους ορους. Το ζητημα δεν είναι νέο, ισως όμως να ωριμαζουν οι καιροι για πληρεστερη και δημιουργικοτερη γενικευμενη συζητηση. Πρεπει παντως, να αναδειχθει ως θεμα στο χωρο της κριτικης αριστερας, στο πλαισιο των επικαιρων εξελιξεων και του αναγκαιου αντιφιλελευθερισμου. Με την αναγκαια επισημανση, ότι ουσιαστικη κριτικη-υπερβαση του κεντρωου φιλελευθερισμου, από θεση παραδοσιακη αριστερη (επιστημονικου σοσιαλισμου), είναι αδυνατη, παρα την ορισμενη ενιοτε συγκυριακη δυναμικη. Περιλαμβανει ετσι η κριτικη αυτή διαδικασια και τις γνωστες «προοδευτικες» πρακτικες (πχ. αυτές, του στενου διεκδικητισμου, του κατεστημενου συνδικαλισμου, του στενοκομματισμου, του μετωπισμου-δημαγωγιας, των καιροσκοπικων-αποπαιδευτικων πολιτικων κ.α.) και το συναφες προοδευτικο αξιολογιο.

Δημητρης Τζουβανος 27-3-08