ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΚΡΙΣΙΟΛΟΓΙΑ, ΣΗΜΕΡΑ

(Δημοσίευση: 4 Ἀπριλίου 2009)

Κρυφό

Περιεχόμενα τοῦ ἄρθρου:

1. Εισαγωγή	11.  Οι κύκλοι των κρίσεων
2. Το βασικό μαρξιστικό σχήμα - Η κρίση υπερπαραγωγής	12. Ο πολιτικός χειρισμός εξόδου, απ' το σύστημα
3. Τα δικαιώματα του κεφαλαίου	13. Κρίση και «πραγματική οικονομία»
4. Επιχειρηματικότητα  και  Δημιουργικότητα	14.  Τράπεζες κι αναγκαστικός υπερδανεισμός
5. Στο στενό ξεσκίζει, στο φαρδύ χωράει	15. Το ντόμινο
6. Αναδιατάξεις  στο  φαρδύ	16.  Μια τόσο απλή μηχανή ;
7.  Οι αναμμένες φωτιές και το ροκ του μέλλοντός μας	17. Πέφτει τελικά ή δεν πέφτει ;
8.  Μια λογική αντίρρηση στο σχήμα της υπερπαραγωγής	18. Φιλελεύθερες συνταγές και μαρξιστικές αναζητήσεις σε επιγράμματα
9.  Το Μέσο Ποσοστό Κέρδους (ΜΠΚ)	19. Το νεοφιλελεύθερο σάρωθρο
10.  Η Πτωτική Τάση του ΜΠΚ	20. Ο πολιτικός κύκλος

1. Εισαγωγή

ΤΟ ΚΥΡΙΟ στοιχημα απ' την οικονομικη κριση, όπως κι από κάθε κριση, είναι το μαθημα. Το κατά πόσο δηλαδη θα αποτελεσει ευκαιρια ιδεολογοπολιτικων αναθεωρησεων τετοιων που θα χειραφετησουν περαιτερω την κοινωνια στις αντιληψεις και πρακτικες της, αρα και την προοπτικη της...

...Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ αυτή περιλαμβανει εκ των πραγματων, δυο διακριτα επιπεδα. Το πρωτο αφορα τα βασικα ιδεολογοπολιτικα κατακτηματα στην κατανοηση των κρισεων, μ' ολες ενδεχομενως τις ελλειψεις και στρεβλωσεις, που ωστοσο είναι αναγκαια για κάθε περαιτερω κατανόηση, συζητηση και διερευνηση. Το δευτερο αφορα τις περαιτερω διερευνησεις κι αναθεωρησεις, τοσο σχετικα με τα ως τωρα θεωρητικα λαθη και πολιτικες πρακτικες, οσο και σχετικα με την κατανοηση κι αντιμετωπιση των νεων δεδομενων που εχουν προκυψει και διαμορφωνονται στο μεταξυ. Οι διαδικασιες αυτές, πολιτικοθεωρητικες στο συνολο τους κι όχι απλα σχολιαστικες ή ακαδημαϊκες, αναφερονται και στους ειδημονες (οργανικους διανοουμενους) αλλα και στο ευρυ κοινωνικο σωμα χωρις την πολιτικοκριτικη συμμετοχη του οποιου οι πρωτοι παραμενουν ακαρποι, σχολαστικοι, και μη οργανικοι.

ΑΥΤΟ που για τη γνωμη μου πρεπει να τονιστει ιδιαιτερα, είναι ότι τα δυσκολα αυτά ζητηματα δεν είναι απροσπελαστα για το ευρυ κοινωνικο σωμα, παρα τις γνωστικες αδυναμιες ολων μας, τουλαχιστον δεν είναι πολύ περισσοτερο απροσπελαστα απ' όσο στους ειδημονες ή τους οδηγους των τηλεπαραθυρων.

ΟΙ ΠΑΡΑΚΑΤΩ γραμμες, χωρις φυσικα φιλοδοξιες πρωτοτυπιας, στοχευουν στη συμβολη στο θεμα κατά τα ανω, υπενθυμιζοντας τα βασικα περι την κριση.  Σχολιαζουν επισης ιδιαιτερα, καποιες πτυχες που θεωρω σημαντικες.

(Σημειωση: Οι παραπομπες μεσα στο κειμενο σημειουμενες ως Κ.1, Κ.2 κτλ, αφορουν τα αριθμημενα κεφάλαια στη συνεχεια )

2. Το βασικό μαρξιστικό σχήμα - Η κρίση υπερπαραγωγής

ΔΕ ΜΠΟΡΕΙ να συζητηθει η οικονομικη κριση χωρις το Μαρξ. Τοσο οι αιτιασεις οσο και οι αντιμετωπισεις, περιλαμβανομενων και των φιλελευθερων, νεομαρξιστικων, μεταμαρξιστικων κτλ., προϋποθετουν την κατανοηση του βασικου μαρξιστικου σχηματος και την αναμετρηση τους μ' αυτό. Αυτό, ολοφανερο σ' ολη την περιοδο απ' το Μαρξ εως σημερα, επιβεβαιωθηκε και στη διαρκεια ετουτης της κρισης, οπου και οι πλεον εγκυροι φιλελευθεροι οικονομολογοι διεθνως, εστρεψαν ξανα σ' αυτόν την προσοχη τους.

Ο ΜΑΡΞ θεωρει τις κρισεις, δομικο, εγγενες στοιχειο του καπιταλιστικου τροπου παραγωγης (ΚΤΠ). Πηγη τους είναι αδυναμια των μισθωτων παραγωγων («εργατων, μ' αυτή την εννοια») να αγορασουν το συνολο των παραγομενων προϊόντων, αφου οι μισθοι τους συνολικα, είναι μερος μονο της αξιας των προϊόντων που παραγουν.  Εκδηλωνεται ετσι η κριση ως «κριση υπερπαραγωγης» (υπερπαραγωγη, σε σχεση με την αγοραστικη δυνατοτητα, απούλητη παραγωγη), ανεξάρτητης απ' το απολυτο υψος της παραγωγης, ή την καλυψη / μη καλυψη πραγματικων αναγκων.

ΠΙΣΩ απ' την αγοραστικη αυτή αδυναμια, αποκαλυπτεται το γεγονος, ότι η (παραγομενη κι αγοραια) αξια των προϊόντων περιλαμβανει εκτος απ' τους μισθους των παραγωγων και ορισμενη «υπεραξια» η οποια και παρακρατειται «ως αμοιβη του κεφαλαιου». Δεν προκειται για «απληστια υπερκέρδους» κτλ, αλλα για το απαραιτητο κερδος, απαραιτητο για να συνεχιστει ο ΚΤΠ. Αποκαλυπτεται ταυτοχρονα η βασικη αντιφαση του ΚΤΠ, ως αντιφαση αναμεσα στην κοινωνικη μισθωτη παραγωγικη εργασια (οποιασδηποτε ειδικοτερης μορφης) και την αλλοτρια-ατομικη ιδιοκτησια των παραγωγικων μεσων, η οποια και επιτρεπει την παρακρατηση της υπεραξιας.

ΑΥΤΟ που γινεται φανερο στο μαρξιστικο σχημα, είναι ότι «η κλοπη εκδικειται», παραγει την ακυρωσή της, δημιουργει την αδυναμια της να συνεχιστεί. Αυτοακυρωνεται κατ' αρχη, στο ιδιο το επιπεδο της παραγωγης, απαιτωντας ετσι την κοινωνικη της αναδιοργανωση με βαση νεες παραγωγικες σχεσεις κι οδηγωντας (υπο ορους) σε ολικη καθεστωτικη ανατροπη. Προβαλλεται επισης ιδιαιτερα, μεσα απ' το σχημα αυτό, ο «αντικειμενικος-νομοτελειακος» χαρακτηρας της εξελιξης αυτης, αντιστοιχος στον εγγενη-δομικο χαρακτηρα των κρισεων. Την προβολη αυτη, ο Μαρξ εξισορροπουσε συχνα με την προβολη του Υποκειμενου (των συνειδητων παραγωγων-επαναστατων), όχι σε μια εκδοχη συμψηφισμου των ιστορικων παραγοντων (οικονομικου μηχανισμου και δρωντων ανθρωπων), αλλα στη διαλεκτικη τους σχεση - ένα θεμα που ορισμενες πλευρες του θα θιγουν κατά σημεια στη συνεχεια.

ΥΠΑΡΧΟΥΝ όμως δυο βασικες αντιρρησεις στο μαρξιστικο σχημα. Η μια, στην οποια αναφερομαστε πιο κατω (Κ.8) είναι λογικου-επιστημονικου χαρακτηρα. Στην άλλη, ηθικου-λογικου χαρακτηρα αναφερομαστε αμεσως.

3. Τα δικαιὠματα του κεφαλαίου

ΦΑΙΝΕΤΑΙ «ευλογη» ισως η αποψη ότι το κεφαλαιο δικαιουται αμοιβης, αφου εκπροσωπει συσσωρευμενη ιδιοκτητη εργασια (οικονομιες, ατομικη υπερπροσπαθεια, διαθεση παραγωγικου εξοπλισμου κτλ) καθως και τρεχουσες «παραγωγικες» προσπαθειες του κεφαλαιουχου (επινοητικοτητα, διακινδυνευση, προσωπικη παραγωγικη ικανοτητα κτλ). Η απαντηση του Μαρξ εδώ είναι ότι η αρχικη κεφαλαιουχικη ιδιοκτησια (η «πρωταρχικη συσσωρευση») δεν αφορα παρα μια πρωτη βιαιη ιδιοποιηση, μια κλοπη, η οποια τεκμηριωνεται τοσο ιστορικα (βλ. ξεκληρισμα Αγγλων αγροτων ~ 1800 κτλ), οσο και σε κατά καιρους παραδειγματα (κρατικες χαριστικες παραχωρησεις γαιων και κεφαλαιων, ληστειες αποταμιευσεων (βλ. χρηματιστηριακες απατες), στρατιωτικες και συμμοριακες αρπαγές πορων (βλ. αραβικα πετρελαια, Ρωσια Γελτσιν κτλ). Οι «τίμιες» ατομικες αποταμιευσεις εδώ αποτελουν σταγονα στον ωκεανο ενώ αποδιδουν ελαχιστα και μαλιστα αποδίδουν μονο στο βαθμο που συμμετεχουν στον κυκλο κλοπης της υπεραξιας στη συνεχεια, ασχετα απ' το γεγονος ότι κι αυτές ληστευονται μεσα στις συνθετες αγοραιες διαδικασιες, από ισχυρους κεφαλαιουχους.

ΟΣΟ για την ειδικη «δημιουργικοτητα του κεφαλαιουχου», την «επιχειρηματικη ικανοτητα», κυριως αφορα μη παραγωγικη ικανότητα (ικανοτητα κομπίνας-λαμογιά, θα λεγαμε), καθως και τη συλλογικη, μεσω του εξαρτημενου κρατους (πολιτικη και στρατιωτικη) ή αλλων μηχανισμων (βλ. εγκληματικες οργανωσεις, μιντια κτλ.) αντικοινωνικη επιθεση κάθε ειδους. Στο πραγματικα παραγωγικο της μερος, η ικανοτητα αυτη καλλιστα μπορει να αναδειχτει και μεταξυ των παραγωγων-δημιουργων στο πλαισιο μιας μη κεφαλαιοκρατικης οργανωσης της παραγωγης.

ΠΡΕΠΕΙ να προσεξουμε, ότι στο σημειο αυτό, η απαντηση του Μαρξ εχει δυνητικο χαρακτηρα (αφορα το «θελω-μπορω» των παραγωγων = υπερβατικη σκεψη και πραξη), κι όχι μια «ερμηνεια-περιγραφη της τρεχουσας πραγματικοτητας», κατά την οποία αλλωστε, μια κάποια επιχειρηματικη ικανοτητα είναι προφανης. Κι αυτό, όχι επειδη αντιμετωπιζει ένα δικαιοπροσχηματικο επιχειρημα (το δικαιωμα του κεφαλαιου στην αμοιβη), αλλα επειδη ολοκληρη η μαρξιστικη θεωρηση σχοινοβατει διαλεκτικα επανω στο «αντικειμενικο-νομοτελειακο» και το «δυνητικο-υποκειμενικο» πνευμα, παταει παντα στην πραγματικοτητα μονο υπερβατικα-υποκειμενικα, κατι που διαρκως διαφευγει σε πολλους.

ΕΝΝΟΕΙΤΑΙ επισης, αναφερομενοι σε ιδιοκτησιακα «δικαιωματα», ότι η πραγματικη συσσωρευμενη υπερπροσπαθεια κτλ. που ενυπαρχει στις μικροαποταμιευσεις και μικροπεριουσιες, φυσικα και δικαιουται την αναλογη αντιμετωπιση, μακραν ενός σχηματικου «αντικαπιταλιστικου απαλλοτριωτισμου». Κι όχι μονον αυτό, αλλα αποτελει και παραπερα, διαρκη προκληση για την οργανικη-υποκειμενικη ενταξη κάθε δημιουργικης προσπαθειας στο δρομο του μελλοντος, μακραν των ψευδοπρολεταριακων λογικων μετωπικης χειραγωγισης των «μικροαστων» κτλ.

4. Επιχειρηματικότητα  και  Δημιουργικότητα

Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ-δημιουργικοτητα, στο πνευμα του Μαρξ, είναι ιδιαιτερα παρεξηγημενη. Και λογω της στενοτητας των μετεπειτα αναγνωσεων, αλλα και επειδη το πνευμα αυτό, κατά σημεια και θεματα, είναι πραγματι δυσδιακριτο στα γραπτα του. Σαφως και στην προοπτικη μιας κοινωνιας ελευθερης τοσο από εκμεταλλευτες, οσο κι απ' τον «ατομιστικο» μας εαυτο, η επιχειρηματικοτητα-δημιουργικοτητα είναι η δοτικη-φιλοπονη-ευχαριστη συμμετοχη στο κοινωνικο δημιουργικο παιχνιδι, μακραν των προπολιτισμικων ιδιοκτησιων (κι αξιων), μεγαλων ή μικρων. Σαφως κι ατενιζοντας ένα τετοιο ονειρο, και ψαχνοντας τα κλειδια για την πραγματωση του, ο Μαρξ βλεπει (= ανακαλυπτει, καταγγελλει και καλει σε αξιοποιηση) το γκαζι αρχικα, κι επειτα το φρενο κι αυτοκαταστροφικο ντελαπαρισμα, που εκπροσωπει για την κοινωνικη πορεια ο ΚΤΠ, δηλαδη η κεφαλαιοκρατικη επιχειρηματικοτητα. Επικεντρωνοντας σ' αυτό κατά κυριο λογο, ελπιζει, ότι κανεις δε θα διαβασει σ' αυτόν ότι «δημιουργικοτητα = κρατικη-μισθωτη-μη ψυχοδοτικη εργασια + εργατιστικη πολιτικη επιβολη» ή ότι «σοσιαλιστικη δημιουργικοτητα = πολιτικος ακτιβισμος των εργατων» ή ότι «κομμουνισμος = σοβιετ + εξηλεκτρισμος » ή ότι «σοσιαλισμος = εκσυγχρονισμος» (τα δυο τελευταια, είναι περιφημες χαρακτηριστικες φρασεις, απεχουσες κατά 80 χρονια μεταξυ τους, που αξιζει να θυμηθουμε το «τινος»). Ελπιζει επι πλεον, ότι οι μεγαλες κοινωνικολιτικες εξελιξεις είναι επι θυραις, κι ότι θα θεσουν-επιλυσουν με ορους «πυκνους» και «συγκεκριμενους» τα θεματα αυτά. Ανθρωπος ηταν κι ο Μαρξ, και μαλιστα, καλυτερος ανθρωπος απ' τους περισσοτερους επιγονους του.

Μ' ΑΛΛΑ λογια, η μαρξιστικη θεση, απολυτα καθαρη σ' ο,τι αφορα τη δυνατοτητα-προοπτικη εναλλακτικης οργανωσης της παραγωγης, δεν αντιμετωπιζει εξ ισου καθαρα τη (μακρα) μεταβατικη περιοδο. Το σημερα δηλαδη, οπου οι τρεχουσες κοινωνικες συνθηκες (τρεχουσα συνειδηση και ικανοτητα των εργατων-παραγωγων, αναγκες ευρεος κοινωνικου υποκειμενου-μπλοκ, αρνητικο πολιτικοικονομικο περιβαλλον σε εθνικο και διεθνες επιπεδο κτλ), καθιστουν αναγκαια μια ορισμενη «επιχειρηματικοτητα», κατι που εγινε φανερο ηδη απ' την εποχη του Λενιν (βλ. πχ ΝΕΠ - Νεα Οικονομικη Πολιτικη κ.α.), παροτι και η πιο μικρη επιχειρηση «ξαναγενναει απ' τους πόρους της τον καπιταλισμό».

ΤΥΠΟΛΟΓΙΚΑ, η υπαρξη ιδιωτικου τομεα παραπεμπει σε μοντελα μικτης οικονομιας, ενσωματωμενα, εως τωρα, στο αστικοφιλελευθερο καθεστως. Η τυπολογικη όμως προσεγγιση είναι οριστικα ανεπαρκής (αυτό κι αν είναι το ψαχνο στο πνευμα του Μαρξ, παρα τον τυπολογικο φορμαλισμο των οικονομικων του αναλυσεων, ορισμενως αναγκαιο για «σχηματικους» αποδέκτες). Αποκλειει κάθε διεξοδο, αφου περιγραφει με ακριβεια την ακινησια, αλλά δε σκιαγραφει την υπερβατικη κινηση, ακριβως όπως επιβεβαιωσε αργοτερα η κβαντομηχανικη. Αυτό αναγκασε από καιρου την αριστερά σε αναθεωρησεις, τις οποίες -στενομυαλη κι αχειραφετητη- αντεληφθη και βιωσε ως «παραχωρήσεις», κακομαθαινοντας εν ταυτω εαυτους και αλληλους, και διχαζοντας μεχρις αλληλοεξοντωσης τους αριστερους σε «συνεπεις» κι «αυτους που θα συμμαχησουν και με το διαβολο», κατά την πλειοδοτικη φραση του Λενιν.

ΟΙ ΣΧΕΤΙΚΕΣ μετατοπισεις, ετσι, εξακολουθουν να είναι τυπολογικές. Η επικρατούσα «προοδευτικη» τυπολογια δεχεται τη μικτη οικονομια, θέλει όμως τους «στρατηγικους τομεις» κοινωνικους (κρατικους), ενώ η διαδικασια καθορισμου τους εξαντλειται στις δηλωσεις συντεχνιτων-συνδικαλιστων ή αναλογες διαδικασιες ή εστω ακαδημαϊκες «αναλυτικες» προσεγγισεις ειδικων (δημοσιονομιας, γεωπολιτικης, κτλ), υπολυκειακου γενικα επιπεδου. Φυσικα η αυτό-υπερβαση ολοκληρου αυτου του αυτό-ακυρωτικου σκηνικου, δηλαδη η υπερβαση της αριστερας είναι μια αρκετα δυσκολη υποθεση. Ομως εχει ο Θεος.

5. Στο στενό ξεσκίζει, στο φαρδύ χωράει

ΜΠΟΡΕΙ ωστοσο, μια άλλη θεωρηση, όχι απλως να ανεχθει ή να καταφυγει πολιτικα (συγκροτηση πολιτικου μετωπου, «εργατικου» δηθεν χαρακτηρα με «μικροαστικους δορυφορους» κτλ) αλλά να δει οργανικα την ενταξη της επιχειρηματικοτητας στην κοινωνικη αλλαγη. Μιας επιχειρηματικοτητας που θα αλλαζει φυσικα χαρακτηρα εν πτησει, μαθαινοντας και διδασκοντας, κι όχι τιμωρουμενη απ' την Κεντρικη Επιτροπη στο ονομα του Μαρξ. Μια επιχειρηματικοτητα, πιο κοντα στις αυθορμητες «εξυγιαντικες» σκεψεις του καφενειου, απ' ότι στα μιζερα «αντικαπιταλιστικα» του συρμου.

ΤΟ ΘΕΜΑ δεν είναι εδώ οι τυπικες προδιαγραφές της. Εννοειται ότι αυτές διαμορφωνονται (= αναμενουν ανθρωπους να το κανουν) στο πλαισιο ενός γενικου πολιτικου-κοινωνικοσυμμετοχικου σχεδιου. Το θεμα είναι να κατανοηθει πρωτα η αναγκη ενός τετοιου μεταβατικου σχεδιου, ως «εσωτερικο» της σοσιαλιστικης (= μεταβατικης) εποχης. Η «ρεφορμιστικη-ενσωματωτικη» οσμη του, κληρονομια της κεντρωας φιλελευθερης σοσιαλδημοκρατιας, είναι πραγματι ένα προβλημα, απεναντι στο οποιο όμως πρεπει να απορριψουμε το γνωστο σπρέϋ του «αντι-ρεφορμισμου». Η εικονα ότι η σοσιαλιστικη εποχη αρχιζει μολις γινει η «πραγματικη πολιτικη αλλαγη» (άρες...), η οποια θα γινει μολις ωριμασουν οι συνθηκες (μάρες...), κι ως τοτε προετοιμαζομαστε αντιρεφορμιστικα κτλ. (κουκουνάρες...) είναι για πεταμα από καιρο, μακρυα απ' τον καδο ανακυκλωσης. Βεβαιως κατι τετοιο μπερδευει πολλους, προθυμους μεν (αναγκη φιλοτιμια) να δεχτουν ηπιοτερη (= ηπιοτερη εν θολωματι = μεταφυσικη της στρουθοκαμηλου) την «εφοδο αλλαγης», καθολου όμως προθυμους να «ρεφορμίσουν» (= μετασχηματισουν) πραγματι επαναστατικα τα πραγματα (γι αυτό αλλωστε «ρεφορμίζουν» τα επαναστατικα σε ανοητα). Επικαλουνται το Μαρξ αλλα δε τον βλεπουν.

ΒΛΕΠΟΥΝ με συμπαθη συγκαταβαση την «προδιαγεγραμμενη αποτυχια του Αλιεντε» και με ακαθοριστη συμπαθεια τα «ωραια του Τσαβες» (ακαθοριστη, ως προς το επιμαχο που αναφερομαστε). Τα θεωρουν κατά βαση, προ κι εκτος της μεταβατικης περιοδου και ανευ σοσιαλιστικων προδιαγραφων, αν και «λογω ειδικων λατινικων κτλ. συνθηκων», βοηθούντων οπωσδηποτε και των συναισθηματων, το βλεπουν και λιγο αλλοιως (πως ?). Κι όμως.

Ο ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ ως «εγκατεστημενο πολιτικο-κοινωνικο καθεστως» (στατικη θεσμικη αποτυπωση με κυριαρχα κοινωνικα χαρακτηριστικα) εχει τη «στιγμή» του, μια στενοτερη δηλαδη περιοδο μεγαλων θεσμικων αλλαγων (ακαθοριστων εισετι εν πολλοις, απ' την αριστερα), μια στιγμη που παντως ουδολως ταυτιζεται ειτε με καποια τυπικη εκλογικη νικη (παρ' ότι μπορει να την εμπεριεχει) ειτε με «επαναστατικες» φορμες «αναληψης εξουσιας» (που ως τωρα, καμμια δεν την εμπεριειχε, χωρις τιποτα να αποκλειει το μελλον).

Η ΣΤΙΓΜΗ ωστοσο αυτή είναι πολύ «φαρδια». Χωραει φιλελευθερα πισωγυρισματα κι εμβόλια, χωραει εξεγερσεις κι αντιρρησεις, χωραει κι εσενα και μενα. Για μια χρονικη εικονα (χρονικη-σχηματικη κι ανευ αλλων τυπολογικων προεκτασεων), χωραει τον Καστρο του 50 και τον Τσαβες του 2010, τουλαχιστον, για να μην παμε πιο μακρυα.

Η ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ αυτή του ιστορικου χρονου, από πεδιο παρατηρησης-κρισης των «εγχειρηματων» σε πεδιο «διεξαγωγης» του εγχειρηματος ή αλλοιως ο «αλληλοχρεος υποκειμενικος χρονος» είναι στοιχεια αναγκαια στην προσεγγιση μας πια. Είναι δηλαδη αναγκαιο να εννοησουμε ότι βρισκομαστε σε «σοσιαλιστικη μεταβαση» ως επιχειρούντα κοινωνικα υποκειμενα, κι όχι σε «εποχη που γινονται κι αθροιζονται εθνικες σοσιαλιστικες μεταβασεις, εκει οπου ωριμαζουν, των οποιων τον τυπο πρεπει να αντιγραψουμε, βελτιωσουμε, ή μεταγραψουμε σε παγκοσμιο επιπεδο κτλ». Ο ρεφορμισμος αυτος, ως οντως τετοιος, δηλαδη ως επαναστατικος, εχει τα σέα του και τα μέα μας, τα οποια για να βρεθουν περαιτερω πρεπει να ψαχτουν εντος του, κι όχι εντος-εκτος και επι τα αυτά.

Το ΜΕΤΡΙΚΟ φαρδος της ως ανω «στιγμής» είναι σχολαστικο, και θα το καταγραψει τυπολογικα ο ιστορικος του μελλοντος «από κει που ενσυνείδητα το παλαιψαν, ως εκει που καταλαβαν ότι το πετυχαν, - το και το και το ηταν το χρονικο». Καποιοι ισως θα σταθουν στο χρονικο, οι πολλοι όμως (τοτε) θα καταλαβουν. Θα ξερουν καλα ότι οι ανθρωποι οριζουν στην πραξη αυτό που πραγματι καταλαβαίνουν.

6.  Αναδιατάξεις  στο  φαρδύ

ΕΝΝΟΕΙΤΑΙ ότι ο σταθερος προσανατολισμος αλλα και η ζωντανη-αντιδογματικη αναθεωρηση των σχετικων κινησεων (και η αντιστοιχη ιδεολογια και ικανοτητα της κοινωνικης πρακτικης κι εξουσιας) είναι αυτά που μπορουν να στηριξουν τη διεξοδη πορεια. Εννοειται επισης ότι στο πλαισιο αυτό και μονον, οριζονται οι «στρατηγικοι τομεις», η ανισοτητα των αμοιβων, το μετρο και η μορφη των κοινωνικων θυσιων και διεκδικησεων, η αυστηροτητα-ανεκτικοτητα των θεσμων σε αμφισβητησεις κι εξεγερσεις, η ειδικοτερη εθνικη πολιτικη και προτεραιοτητες στο διεθνες περιβαλλον, η γενικοτερη ανα-πολιτισμικη παρεμβαση, η πολιτικη οργανωση κτλ μεταβατικα ζητηματα, μακραν των χονδροειδων απλουστευσεων που κυριαρχουν στα της αριστερας και της προοδου. Των απλουστευσεων, μεταξυ των οποιων η τραγικοτερη αφορα την ευκολη(;)-γρηγορη εφοδο στην εξουσια και τη διχτατορια του προλεταριατου που θα επιβαλλει τα δέοντα. Με αμεσως επομενη σε τραγικοτητα, τη γνωστη συντεχνιακη διεκδικητικη ανευθύνη.

ΠΡΕΠΕΙ να ξεπερασουμε αυτές τις απλουστευσεις, οχι απλως στην «πλατφορμιστικη» διατυπωση τους (πραγμα που λυθηκε ηδη ερημην της αριστερας), αλλα και όπως αυτες ως λογικη διαπερνουν τη γενικοτερη αντιληψη των πραγματων (που μας διαφευγει μονιμα). Και να μη διστασουμε εδώ να δουμε ότι (περαν των στρεβλωσεων κτλ. της μαρξιστικης σκεψης από επιγονους, μαρξιστες και προοδευτικους), τοσο ορισμενες διατυπωσεις του ιδιου του Μαρξ οσο κι αντιφασεις στο πνευμα του, εχουν μεριδιο ευθυνης, οσο κι αν είναι κατανοητα τα ιστορικα ορια του ιδιου και τα συγκυριακα προτάγματα μιας εποχης τότε, με επειγουσες αναγκες βασικου κοινωνικου προσανατολισμου.

ΩΣΤΟΣΟ, ως προς το ειδικοτερο θεμα της επιχειρηματικοτητας πρεπει επισης να επισημανουμε, ότι η ορισμενη σε μεγεθος και εν δυναμει χαρακτηρα, επιχειρηματικοτητα, αποτελει ένα θεμα αρκετα συνθετο για να εξαντληθει μεσα απ' το βασικο μαρξιστικο σχημα. Όχι αυτονοητως επειδη τυχον είναι μικρη ή δεν το παρακανει, ουτε επειδη ο επιχειρηματιας Εγκελς συντηρουσε το Μαρξ, ουτε επειδη ο σοσιαλιστης Οουεν το παρακανε απ' την αναποδη ωσπου να φαλίρει, ουτε επειδη το Κ(?)Κ.Κινας είναι ο μεγαλυτερος επιχειρηματιας παγκοσμιως, ουτε επειδη τα ΚΚ στηνουν επιχειρησεις πολύ πριν τα μοναστήρια. Κατά βαση, δηλ. στην αφηρημενη-σχηματικη θεωρηση του ΚΤΠ (που διαφερει απ' τον Καπιταλισμο στο συνολο και τη συνθετοτητά του), αλλα και στη γενικη κοινωνικη προοπτικη, κάθε εργοδοτικη-κεφαλαιουχικη επιχειρηση λειτουργει ως καπιταλιστικη επιχειρηση. Σε κάθε περιπτωση, αλλωστε, συμμετεχει στην καπιταλιστικη ανα-παραγωγη τοσο στο στενα οικονομικο τομεα οσο κι ευρυτερα ιδεολογοπολιτικα. Ο ολικος της όμως χαρακτηρας (τομεας παραγωγης, σχετικη κερδοφορια, βαθμος παρασιτισμου του επιχειρηματια, ειδικος τροπος ενταξης στο συνολικο αναπαραγωγικο (πολιτικο-οικονομικο) συστημα, επιχειρηματικες κι εργοδοτικες πρακτικες κτλ) παραλλασει κατά περιπτωση ώστε «δυνητικα» μπορει να θεωρηθει διαφορετικος, δηλαδη ιδεολογικα θετικος και οικονομοπολιτικα αξιοποιησιμος. Τοσο επειδη συμμετεχει και με θετικους ορους στην τρέχουσα κοινωνικη ζωη (που δε σταματαει, εν αναμονη των όποιων ανα-θεωριων) οσο και γιατι παρέχει δυνατοτητες στρατηγικης ενταξης στην οποια μεταβατικη περιοδο.

ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ παραμενει, ότι εδώ υπαρχουν σοβαρα ιδεολογικα και θεωρητικα κενα, τετοια ώστε ο φιλελευθερισμος (μεγαλοαστικος και μικροαστικος, καθως και ειδικοτερα αυτος των «δυναμικων μεσοστρωματων»), παρα την αθλιοτητά του υπερτερει στο σημειο αυτό της αριστερας, ηθικα, θεωρητικα και ιδεολογοπολιτικα. Η τελευταια, παραμενει αψαχτη μεταξυ μετωπικου σταλινισμου (δορυφοροποιηση - χειραγωγιση των «μικρομεσαιων» κτλ), στενοεργατικου τροτσκισμου (αντι-καπιταλιστικη απόρριψη κάθε μη «εργατικου»), και διαφορων σταλινοφιλελευθερων κραματων. Το ευτυχημα είναι ότι στον πατροπαραδοτο κοινωνισμο (σοσιαλιστικης αποχρωσης κοινωνικη ιδεολογια-πρακτικη των ανθρωπων) καθως και στο εργο των μεγαλων θεωρητικων, υπαρχει το πολυτιμο παραδειγματικο και θεωρητικο υλικο για αξιοποιηση.  Απ' οσους κατανοουν το σχετικο στοιχημα.

7.  Οι αναμμένες φωτιές και το ροκ του μέλλοντός μας

Η ΚΡΙΣΗ, ως κριση του ΚΤΠ, είναι κριση της επιχειρηματικοτητας.  Και η εξοδος απ' την κριση αφορα ουσιαστικα τον τροπο που η επιχειρηματικοτητα εντασσεται κατά την εξοδο και μετα απ' αυτή στη διαδοχη κατασταση. Και η διαδοχη αυτή κατασταση είναι ειτε μια απ' τα ιδια, σ' ένα ακομα κυκλο αναπτυξης-κρισης, ειτε διαφορετικη.

ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΗ επιχειρηματικοτητα είναι η νεκρη επιχειρηματικοτητα, ειναι η σοβουσα αριστερη απαντηση. Των πραξεων, προτασεων, κριτικων κτλ όμως, κινουμενων κραυγαλεα ακριβως στην αντιθετη κατευθυνση.  Η σχιζοφρενεια αυτή, επιτρεπει φωνασκιες του αερα «να πληρωσουν την κριση οι υπαιτιοι», επιτρεπει να επιχαιρουμε ορισμενως «για την κριση του εχθρου» και ταυτοχρονα να την απευχομαστε «γιατι πληττει το λαο» κτλ. Αυτό που δεν επιτρεπει είναι να εντασσομαστε ως δρωντα υποκειμενα στην απαντηση της εξοδου και τη διάδοχη κατασταση, την οποία οντως κι εν επιγνωσει περιεχομένου να θελουμε.

Η ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΗ ενταξη της επιχειρηματικοτητας στην εξοδο και τη συνέχεια, είναι κατά βαση πολιτικη (βλ. πιο κατω Κ.12). Απαιτει δηλαδη πληρες μεταβατικο σχεδιο (εθνικο και διεθνες), το οποιο όχι μονο δεν υπαρχει, αλλα ως προς την κατανοηση της αναγκης τού οποίου καθως και τις βασικες προδιαγραφες του, ειμαστε (εθνικως και διεθνως) πολύ πισω, εξ ου και η σχετικη παρεκβαση πιο πανω στα βασικα (και κατά τη γνωμη μου αναγκαια) της μεταβασης. Φυσικα, η υστερηση αυτη σημαινει ότι ο ρολος «του λαου» εδώ είναι εξ' αρχης περιορισμενος, όχι εξ αιτιας «προδοτικων» πολιτικων κτλ, αλλ' εξαιτιας της εν πολλοις αλλοτριωμενης του σχεσης με τα πραγματα. Εχει όμως ο Θεος.

Η ΘΕΩΡΗΣΗ, των ζητηματων αυτων μεσα απ' το παραθυρο της «επιχειρηματικοτητας», μου φανηκε ιδιαιτερα προσφορη για να δουμε την κριση - διεξοδο (σ' ορισμενες βασικες της πλευρες) απ' την πλευρα που φυσαει ο ανεμος της κρισης, ελπίζοντας ότι η ενδεχόμενη προκληση δε θα εγκλωβισθει-πολωθει σε παρεξηγησεις.

ΑΛΛΩΣΤΕ, το ολο προβλημα, μπορει να διατυπωθει κι αλλοιως. «Η εξοδος απ' την κριση, αφορα τον τροπο που η εργασια εντασσεται κατά την εξοδο και μετα απ' αυτή, στη διαδοχη κατασταση. Αλλα όχι ως μια εργασια καθαυτη, παρα ως μια εργασια για τον εαυτο της».

8.  Μια λογική αντίρρηση στο σχήμα της υπερπαραγωγής

Η ΛΟΓΙΚΗ-ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ αυτή αντιρρηση δεν διατυπωνεται καν στο επιπεδο του παραπανω σχηματος (Κ.2) γιατι απλουστατα αναλυθηκε και απαντηθηκε απ' το Μαρξ πριν διατυπωθει. Απαντηθηκε βεβαια με τροπο που μετεφερε την αντιρρηση αυτή ακριβως στην αναλυση-απαντηση, στην οποια όμως θα αναφερθουμε πιο κατω. Εχει ομως σημασια να δουμε την αντιρρηση αυτή στις πηγες της, κυριως για το λογο ότι αποτελει συχνα μια λογικη αντιρρηση στην αρχικη επαφη πολλων με το μαρξιστικο σχημα. Ενισχυμενη ασφαλως κι απ' τη φιλολογια της «ιστορικης διαψευσης» του μαρξισμου.

ΘΑ ΣΤΑΘΟΥΜΕ πρωτα στο σημειο, οπου πολλοι θεωρουν ότι δεν υπαρχει παρακρατηση υπεραξιας, αλλα ένα θεμιτο αγοραιο κερδος του κεφαλαιουχου, περαν του παρεχομενου μισθου. Δεν είναι όμως ετσι. Όχι μονο με βαση τα οσα αναφερθηκαν πιο πανω στο (βλ. Κ.3 ). Αλλα κυριως με βαση το προφανες ότι η αγορα (η ανταλλαγη, εστω εκχρηματισμενη) από μονη της δεν παραγει «αξιες» (προιοντα ή υπηρεσιες) αλλα τις ανταλλασσει. Στην αγοραια όμως διαδικασια, περαν των ανω-κατω διακυμανσεων, επιστρεφεται ένα «κερδος» (χρηματικο, που μπορει να μετατραπει, σε καταναλωτικα αγαθα ή κεφαλαιουχικο εξοπλισμο, δηλαδη αντιστοιχει σε χειροπιαστη πραγματικη αξια). Το χειροπιαστο αυτό «κερδος» παραγεται από κάπου, δηλαδη από ανθρωπινη εργασια, και αυτό είναι το βασικο σημειο. Παραπερα, το αν παραγεται από εργασια του κεφαλαιουχου (το «κερδος» παντα, η πλεονασματικη επιστροφη αξιας) ή εχει παραχθει απ' την πολυανθρωπη μισθωτη εργασια είναι ευκολο να απαντηθει, ακομα και στην περιπτωση που καποιοι κεφαλαιουχοι εργαζονται παραγωγικα ή και υπερεργαζονται.

ΠΕΡΑ όμως απ' αυτό, η παρακρατηση της υπεραξιας (ή αλλοιως, η κλοπη του αντιστοιχου ποσοστου μισθωτης εργασιας, της «υπερεργασιας») είναι φανερη στο σχημα της παραγωγης που δε μπορει να πουληθει (βλ. Κ.2). Οι παραγωγοι δεν διαθετουν αξια στα χερια τους, για να αγορασουν τη μεγαλυτερης αξιας παραγωγή τους.

ΕΔΩ ερχεται η λογικη αντιρρηση, που συνοψιζεται στα εξης. Όπως και να εχει, το μεριδιο της αξιας (η υπεραξια) που δε μπορουν να αγορασουν οι μισθωτοι παραγωγοι, μπορει καλλιστα να καταναλωθει απ' τους κεφαλαιουχους, αυτος είναι αλλωστε κι ο λογος της παρακράτησης. Ειτε με τη μορφη πολυτελους καταναλωσης, ειτε με τη μορφη παραγωγικης καταναλωσης (επενδυση, εξοπλισμοι κτλ). Μπορει δηλαδη η παρακρατουμενη υπεραξια-κερδος, να αναδιανεμεται (μεσω χρηματικων ανταλλαγων) μεταξυ των παρακρατητών, οποτε ο εκμεταλλευτικος κυκλος, μπορει να συνεχιζεται χωρις κρίση.

ΠΡΑΓΜΑΤΙ αυτό ακριβως γινεται. Ένα μερος των κερδων (υπεραξιας) αναλωνεται στην πολυτελη διαβιωση κι ένα μερος επανεπενδυεται. Περιεργως, από πρωτη αποψη, είναι αυτή η επενδυση που εμφανιζει ξανα το προβλημα συνεχισης του εκμεταλλευτικου κυκλου μετα από καποιους κυκλους επανεπενδυσης, όπως θα δουμε πιο κατω.

ΠΡΙΝ όμως συνεχισουμε, ας επισημανουμε ότι, όταν για οποιοδηποτε λογο η επανεπενδυση-αλληλοαγορα δε μπορει να συνεχιστει, είναι προφανες ότι εκδηλωνεται κριση, ως κριση «υπερπαραγωγης».

9.  Το Μέσο Ποσοστό Κέρδους (ΜΠΚ)

ΑΣ ΣΗΜΕΙΩΣΟΥΜΕ πρωτα, ότι η παραγομενη αξια, εχοντας αρχικα τη μορφη εμπορευματος, επιστρεφει ως χρημα, μεσω της αγορας, με την πωληση του προϊόντος. Ετσι αλλωστε μετατρεπεται σε πραγματικο κερδος και η παρακρατουμενη προκαταβολικα κι ενσωματωμενη στο εμπορευμα, υπεραξια. Η αναγκη της αγορας για την αξιοποιηση της παραγωγης, κινητοποιει επενδυσεις κεφαλαιου στην οργανωσή της, αναπτυσσει δηλαδη το Εμπορικο κεφαλαιο. Επισης, η ιδια η πραγματοποιηση της παραγωγης, εχοντας αναγκες πληρωμων (μισθοι, υλικα κτλ) πριν καν τα προιόντα πωληθούν, εχει αναγκη ρευστότητας, χρηματικου δηλαδη κεφαλαιου, η συγκεντρωση και διακινηση του οποιου κινητοποιει επενδυσεις στον τομεα της πιστης, αναπτυσσει δηλαδη το Τραπεζικο κεφαλαιο. Το εμπορικο και τραπεζικο κεφαλαιο, απαιτουν απ' το παραγωγικο κεφαλαιο μεριδιο του κερδους του (της υπεραξιας) για τη συμμετοχη τους στον κυκλο αναπαραγωγης του. Μαλιστα η κινηση (μεταφορα - επενδυση) κεφαλαιων προς τους πιο κερδοφορους τομεις μεταξυ των τριων, εξαναγκαζει σε διανομη της υπεραξιας με τροπο που τα κερδη (τα ποσοστα κερδους επι των επενδεδυμενων κεφαλαιων) στους τομεις αυτους εξισωνονται (εξ αλλου η συγχωνευση των κεφαλαιων των 3 τομεων αυτων σε Χρηματιστικο κεφαλαιο, κυριαρχει στην προοδο του καπιταλισμου). Ομοιως εξισωνονται τα ποσοστα κεδρους κι αναμεσα στους επι μερους παραγωγικους κλαδους και σε ολοκληρη την οικονομια, διαμορφωνοντας ένα ενιαιο Μεσο Ποσοστο Κερδους - ΜΠΚ σε ολοκληρο το συστημα. Βεβαιως η εξισωση αυτή αποτελει μια ταση, την ιδια στιγμη που κάθε μεμονωμενη επιχειρηση προσπαθει να κινηθει με καλυτερους ορους κερδοφοριας, πετυχαινοντας κερδη πανω ή κατω απ΄το ΜΠΚ.

ΟΙ ΑΠΟΚΛΙΣΕΙΣ αυτές στα ποσοστα κερδους, αποτελωντας γενικα τον κανονα, οφειλονται τοσο στη διαφορα παραγωγικοτητας (κοστους, ας πουμε εδώ) αναμεσα στις μεμονωμενες επιχειρησεις, οσο και στις διαφορετικες επιμερους τιμες που πετυχαινουν στην αγορα. Με τη σειρα τους οι αγοραιες τιμες, διαμορφωνονται κατά κυριο λογο απ' την προσφορα-ζητηση, όχι όμως με τον τροπο που συνηθιζεται να λεγεται. Στην πραγματικοτητα οι τιμες (σε γενικους μεσους ορους)διαμορφωνονται με βαση την αξια των προιοντων (μεσοι μισθοι + μεση υπεραξια), ενώ η προσφορα-ζητηση επιτρεπει για κάθε μεμονωμενο προϊόν, τιμες πανω ή κατω απ' τις μεσες αυτές τιμες (κι αντιστοιχα, μεμονωμενα υπερκερδη ή και ζημίες).

Όλα τα παραπανω, εξηγωντας τις ειδικοτερες διακυμανσεις, δεν αλλαζουν την πραγματικοτητα του ΜΠΚ, που μας ενδιαφερει εδώ, αναφορικα με την κριση.

10.  Η Πτωτική Τάση του ΜΠΚ

ΑΝΑΦΕΡΑΜΕ ηδη, ότι τα κερδη (η υπεραξια) εν μερει αναλωνονται σε πολυτελη εν γενει διαβιωση και εν μερει επανεπενδυονται. Αυτό που πρεπει να τονιστει, αρχικα, είναι ότι η επανεπενδυση ενός μερους των κερδων είναι αναγκαστικη για τους κεφαλαιουχους, και γιατι η παραγωγη νεων πολυτελων αγαθων το απαιτει, αλλα κυριως γιατι η επανεπενδυση επιβαλλεται ως ορος επιβίωσης στο πλαισιο του ανταγωνισμου μεταξύ τους.

Η ΕΠΑΝΕΠΕΝΔΥΣΗ ωστοσο, ενώ σε κάθε μεμονωμενη επιχειρηση βελτιωνει (προσκαιρα) την παραγωγικοτητα-ανταγωνιστικοτητα και τα κερδη, στο συνολο της οικονομιας λειτουργει αντιστροφα, μειωνοντας το ΜΠΚ.  Η μειωση αυτή φαινεται καθαρα, αν θεωρησουμε στο συνολο της οικονομιας π.χ. 100 μοναδες επενδεδυμενου κεφαλαιου και σταθερη παρακρατηση υπεραξιας (απολυτη υπεραξια) 10 μοναδων απ' το συνολο των μισθωτων, οποτε τα κερδη (ΜΠΚ) διαμορφωνονται στο 10/100 = 10%.  Με την επανεπενδυση όμως π.χ. των μισων κερδων (5 μοναδων) το επενδεδυμενο κεφαλαιο αυξανεται σε 105 μοναδες, οποτε στον επομενο κυκλο το ΜΠΚ διαμορφωνεται στο 10 / 105 = 9,5 %.  Σε 20 κυκλους, με τον ιδιο ρυθμο, το ΜΠΚ πεφτει στο 5 % και σε 180 κυκλους σε 1%.  Η εξελιξη αυτή περιγραφεται ως Πτωτικη Ταση του ΜΠΚ και είναι ανεξαρτητη (στην ανω αφαιρετικη περιγραφη της) απ' τους επιχειρηματικους χειρισμους. Οφειλεται στη μειωση της παρακρατουμενης υπεραξιας σχετικα με την ολικη επενδυση, ή αλλοιως στη μειωση της παραγωγικοτητας-εκμεταλλευσης της εργασιας ή αλλοιως στην αυξηση της «Οργανικης Δομης» του κεφαλαιου, στην αυξηση δηλαδη της σχεσης  Επενδεδυμενο Κεφαλαιο / Κεφαλαιο Μισθοδοσιας (παντα στο συνολο της οικονομιας).

11.  Οι κύκλοι των κρίσεων

ΑΥΤΟ που παρατηρουμε στα παραπάνω, είναι ότι το αδιεξοδο του κυκλου «υπερπαραγωγη εναντι αγοραστικης αδυναμιας» (βλ. Κ.2), αντιμετωπιζεται με την αυτό-αγορα κι επανεπενδυση από μερους των κεφαλαιούχων, για να μεταφερθει όμως ξανα ως αδιεξοδο στο επιπεδο των κυκλων αναπαραγωγης του κεφαλαιου, με τη μορφη της αδυναμιας κερδοφορίας. Η μεταφορα αυτή ωστοσο, περαν των αλλων (βλ. συνεχεια, πιο κατω), εξασφαλιζει ορισμενο χρονο (~ ως τωρα, μερικες δεκαετιες) κι αρκετους κυκλους αναπαραγωγης-κερδοφορίας πριν οδηγησει σε αδιέξοδο, εξ ου και οι κρισεις είναι περιοδικές. Η περιοδικότητα αυτή περιγραφει ένα ευρυτερο κυκλο μεταξυ κρίσεων, μεσα στον οποιο συντελουνται οι επιμερους κυκλοι παραγωγης-κυκλοφοριας-κερδοφοριας-επανεπενδυσης, οι κυκλοι δηλαδη κεφαλαιακης αναπαραγωγης και συσσωρευσης.

ΤΟ ΑΔΙΕΞΟΔΟ στην κερδοφορια κι ομαλη αναπαραγωγη του οικονομικου συστηματος, φανερο στην ανω σχηματικη περιγραφη του, στο πραγματικο συνθετο συστημα εκδηλωνεται με συνθετους τροπους, γενικα όμως με τη μορφη της ως ανω μειουμενης κερδοφοριας κι ακολουθης επενδυτικης στασιμοτητας-υφεσης, οσο και με τη μορφη της κρισης υπερπαραγωγης απούλητων προϊόντων, που αναλογα με το βαθος και την εκταση της, μπορει να εξελιχθει σε γενικη οικονομικη κριση.

ΣΤΗ γενικη της μορφη, η κριση εχει μία μονο θεραπεία, στο πλαίσιο του ιδιου του συστήματος. Την καταστροφη του επενδεδυμενου κεφαλαιου σε ευρεια κλιμακα, ώστε η διαμορφουμενη μειωμενη Οργανικη Δομη του κεφαλαιου (βλ. Κ.10) να επιτρέψει νέους κύκλους κερδοφόρας παραγωγής.  Η καταστροφη αυτή γινεται μεσω της αγοραίας απαξιωσης του κεφαλαιου (κλεισιμο παραγωγικων μοναδων, αχρηστευση παραγωγικου εξοπλισμου, πτωση μετοχων κτλ) με ραγδαίους κι ανεξέλεγκτους ρυθμούς, επιτεινόμενους από τον πανικό και την αυτοαναπαραγόμενη κρίση πιστης-ρευστότητας.  Οδηγει αρχικα σε ορισμένη πτώση τιμων κι ακόλουθα σε εκτίναξη (λόγω ακόλουθης υποπαραγωγής), και κυρίως σε μαζικές απολύσεις εργατικου δυναμικού, μισθολογικες μειώσεις, κτλ. Οδηγει επίσης σε πτώχευση, ένα μέρος των κεφαλαιούχων (ή φτηνη εξαγορα τους από αλλους) κι απελευθερωση ανταγωνιστικου χώρου, οδηγει δηλαδη σε περαιτερω συγκεντροποιηση του κεφαλαιου (που μαζι με τη συγκεντρωση, την ως ανω επανεπενδυση, συγκροτουν τη διαδικασια συσσωρευσης του κεφαλαιου). Στους νέους αυτούς ορους αρχίζει η «αναθέρμανση» της οικονομίας και η επανάληψη ενός νέου κύκλου, με ρυθμους γενικα επιταχυνόμενους, από κυκλο σε κυκλο.

12.  Ο πολιτικός χειρισμός εξόδου, απ' το σύστημα

Η ΩΣ ΑΝΩ, εξοδος από την κριση, διατηρώντας την ουσία του οικονομικου της πυρήνα (αναγκαία καταστροφη κεφαλαίου) απαιτεί κατάλληλη πολιτική διαχείριση και αντιστοιχη δραστικη κρατικη πολιτικοοικονομικη επεμβαση. Το αντικειμενό της είναι η διανομή στην κοινωνία, καθώς και μεταξυ των κεφαλαιούχων σε τομεακο και διεθνές επίπεδο, της καταστροφης αυτης, με τρόπο ώστε να αποφευχθει η υπερβολικη καταστροφη πανικου, η ανισόρροπη καταστροφή τομέων ή χωρών που ετσι θα δυσκολεψει περισσότερο την ανακαμψη, και βέβαια ο ελεγχος των κοινωνικων αντιδράσεων με την αποτροπη εξεγερσεων και κυριως την αποτροπη του ιδεολογοπολιτικου κέρδους από πλευρας των κοινωνιων.

ΠΡΟΣ ΤΟΥΤΟ, πολιτικες ηγεσιες και σοφοι οικονομολογοι συνεδριαζουν και παζαρεύουν τις αναγκαίες επεμβάσεις. Στηριζουν τομεις ή επιχειρησεις, μεταφέροντας την απαξιωσή τους στους φορολογούμενους, τοσο με αμεσες χρηματοδοτησεις οσο και με την αγορα «τοξικων» (απαξιωμένων) αξιογράφων. Θεσπίζουν κριτήρια στήριξης ώστε η καταστροφη να διανεμηθει στους βαρύτερα (ή τους λιγότερο σημαντικους για το συνολικο συστημα) ασθενείς. Επιβαλλουν ορους στηριξης ώστε και οι υπόλοιποι να υποχρεωθούν σε ορισμένη ζημιά-απαξιωση, κατά τους σχεδιασμους. Πραγματοποιουν διεθνεις συμφωνίες ώστε οι εθνικές ρυθμίσεις να μην αξιοποιηθουν καιροσκοπικά από άλλες χώρες στην ανταγωνιστικη αγορα, ή ώστε η πολυμορφη οικονομικη διαπλοκη τους να μην επιτρέψει μονομερείς επιπτώσεις. Προτεινουν κι αντιπολιτευονται επιλεκτικη στηριξη τομεων, επενδυοντας λαϊκιστικα σε επιμέρους πολιτικοικονομικους ανταγωνισμους. Προβαίνουν σε πληθωριστικη χρηματοδοτηση «δημοσιων επενδυσεων» για την «τόνωση της ζητησης και την αναθέρμανση», διαχεοντας τη ζημια στο κοινωνικο σωμα. Καταφεύγουν σε «προοδευτικές» υπερχρεώσεις, εξαργυρωνοντας προηγούμενες σταθεροποιητικες πολιτικες που οι ιδιοι επεβαλλαν (πχ. Μααστριχτ) και μεταφέροντας τη ζημιά στην επόμενη φάση του κύκλου, υποθηκευοντας δηλ. τη μελλουσα κοινωνικη οικονομια. Στηριζουν επιδοματικα οριακες κοινωνικες ομαδες για την αποφυγη εκρηξεων αλλα και για τον εξαγνισμο-πλαστογραφηση των συνολικων κινησεων. Τελος κινητοποιουν το συνολο των ιδεολογικων μηχανισμων, κρατικων και μη, για την αποσπαση κοινωνικων συναινεσεων, αλλα και για τη γενικότερη συσκοτιση των πραγματων (φιλολογια γκολντεν μπόϋς, ηγετικα μαλώματα σε «ανεύθυνους» βιομηχανους- τραπεζιτες κτλ , βλ. πιο κατω Κ.13) ώστε η κοινωνια να μην κατανοει την ουσια των πραγματων και τις δικές της δυνατότητες και υποχρεώσεις.

ΠΡΕΠΕΙ να τονισθει εδώ, ότι η οικονομικη κριση (κριση του καπιταλιστικου οικονομικου συστηματος) δεν ταυτιζεται με την κριση-μονόδρομη ανατροπη του καπιταλιστικου κοινωνικου συστηματος, παρ' ότι διαμορφωνει τετοιες δυνατοτητες.  Ο λόγος είναι απλα και καθαρα ότι την ανατροπη την πραγματοποιουν όχι οι οικονομικοι μηχανισμοι αλλα η κοινωνικη πραξη, αν και όταν εχει βρει τους τρόπους αφ΄ενός να αξιοποιησει τις συγκυρίες, αλλα κυριως αν και όταν εχει τη δυνατοτητα να εγκαταστησει και λειτουργησει εναλλακτικους τροπους κοινωνικης οργανωσης και πορείας. Αναμεσα στους τροπους αυτους, η καταγγελία των «υπευθύνων της κρίσης», εχει ελαχιστη αξια, αν δεν αξιοποιειται στην κατανόηση των πραγματων απ' το ευρυτερο κοινωνικο σωμα, κι αν δεν συνοδευεται από συστηματικη περαιτερω (πολιτικοθεωρητικη) ερευνα των αναγκαιων πολιτικων απαντησεων, περα από αδιεξοδα δογματα ή καταγγελτικές παραιτησεις.

13.  Κρίση και «πραγματική οικονομία»

Η ΦΙΛΟΛΟΓΙΑ περι «πραγματικης οικονομίας» ενέσκηψε σε κοινη διεθνη κατανάλωση, αποκαλύπτοντας καποιες πλευρές των πραγματων. Ηταν μια αναγκαστικη αποκάλυψη, αποκαλυψη γιατι ομολογει επισημως τη λειτουργια και «μη πραγματικης οικονομιας» (μη παραγωγικης) κι αναγκαστικη γιατι κατι επρεπε να θυσιαστει για να αποκρυβει η βασικη ασθενεια-αντιφαση της «πραγματικης οικονομιας», που περιγραψαμε πιο πανω. Στην προσπάθεια αυτή, οι ευθύνες αποδόθηκαν, με αδρους ορους, στις τραπεζικές πολιτικές υπερδανεισμου, στη χρηματιστηριακη κερδοφορία του αέρα και στις σπατάλες των γκόλντεν μπόϋς.

ΞΕΚΙΝΩΝΤΑΣ απ' τις σπατάλες των g.b., ας σημειωσουμε ότι αυτές δεν επηρεάζουν την εξελιξη του κυκλου της κρίσης. Ασφαλως κι αφορουν ιδιοποιηση παρακρατημενης υπεραξιας κι αναλωση σε πολυτελη διαβίωση. Αυτό όμως απλως σημαίνει ότι τα g.b. (δεξι χερι των κεφαλαιουχων κι αντιστοιχα αμοιβομενοι απ' την ηδη παρακρατημενη υπεραξια) αναλώνουν, ομου με τα αφεντικα τους, μερος των αξιων που κανονικα δικαιούνται και θα αναλωναν οι εργαζόμενοι. Ο παρασιτισμος αυτος ενυπαρχει στην παρακρατηση της υπεραξιας, κι όχι στην ακολουθη διανομη των κλοπιμαίων μεταξυ κεφαλαιούχων και των πρωτοπαλλήκαρων ή των συζύγων τους. Ανεξάρτητα απ' το προκλητικό της αναλωτικής σπατάλης κάθε παλιόπαιδου, η πρακτικη αυτή δεν συμμετεχει στη δρομολογηση της κρισης (αν κι επιβαρύνει την εξοδο, κυριως ψυχολογικα, μεσούσης της κρίσης). Εξ αλλου, σπάταλη ή μη ανάλωση επανεισάγεται στον οικονομικο κυκλο αγοραστικα, ενώ η μονη διαφορα είναι ότι το κτιριο (προϊόν) περιερχεται ως βιλα στο παλιοπαιδο κι όχι ως νοσοκομειο στον οικοδομο, κατι που «οικονομικα» δεν αλλαζει τα πραγματα. Τέλος, παρ' ότι η αναλωτική σπατάλη υπεραξιας θα μπορουσε να μειωθει υπερ της αντιστοιχης παραγωγικης επανεπένδυσης, είναι αυτή, η κεφαλαιακη επανεπενδυση, που οδηγει δομικά στο δρομο της κρισης, όπως αναφέραμε. Ο ασθενης εδώ παραμενει η παρακρατητικη-παρασιτικη παραγωγη, κι όχι ο διαμενημενος μετα ταυτα προκλητικος παρασιτισμος.

Η ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΑΚΗ κερδοφορία του αέρα εχει παρόμοια λειτουργια. Μεταφέρει κεφαλαια (επανεπένδυσης) και εισοδήματα (αναλωτικές δυνατότητες) μεταξυ κεφαλαιούχων, αναδιανέμει κεφάλαια σε οφελος των πιο αετονύχηδων μεταξύ τους, και βέβαια αποσπα απληρωτα τις αποταμιεύσεις μικροεπενδυτων (μικροτμηματα υπεραξιας που με τον ένα ή άλλο τροπο μπορεσαν ή μπορουν κι εξασφαλίζουν). Ειτε αναλωθουν (από οποιονδηποτε) ειτε επενδυθουν τα αεροκέρδη αυτά, εχουν τις αντιστοιχες επιπτωσεις που αναφέραμε και πιο πανω. Η διαφορά που υπαρχει, λογω των τεραστιων κεφαλαίων που κινουνται εδώ, είναι ότι η αεροκερδοφορια επιδρα κάπως στον ολικο ανταγωνισμό και τις εσωτερικές ανισορροπίες του συστήματος, υποβοηθωντας κατά περίπτωση την κατιουσα του ΜΠΚ.

ΠΡΕΠΕΙ να τονισθει στο σημειο αυτο, ότι οι ως ανω επιδρασεις αυτές, περαν του μικρου τους τελικα μεγέθους, δεν είναι «εξωτερικες» στο οικονομικο συστημα (παραβατικες - εισαγόμενες κτλ), είναι «οργανικες-δομικες-νομιμες», όπως η κλωτσια κατω απ' τη ζωνη είναι οργανικα στη λογικη του κατς και δε νοθευει τον αγωνα. Η προκλητικα παρασιτικη αισθηση που συχνα εχουμε εδώ, βασιζεται όχι στα τεκταινόμενα στο οικονομικο συστημα (= κατς = ανταγωνισμος κεφαλαιων κι όχι καθαρος ανταγωνισμος παραγωγης). Βασιζεται στη λανθανουσα «παραγωγικη-μη παρασιτικη οικονομία», που ασυναίσθητα αντιπαραθέτουμε ως επιθυμια και δυνατοτητα, και η οποια όμως είναι ουσιαστικα μια σοσιαλιστικη (= μεταβατικη) οικονομια που προσπαθει να συνθεσει τα θετικα της παραγωγικης επιχειρηματικοτητας με τον κοινωνικο της καθορισμο, ελεγχο και προορισμο.

ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΑ απ' την παρατηρηση αυτή που εχει ισως τη δικη της χωριστη σημασια, το ερωτημα παραμενει αν οντως τα αεροκερδη (εσωτερικα μεν του ολου συστηματος, αλλα εξωτερικα του παραγωγικου τομεα) δεν επιδρουν αποπνικτικα στην παραγωγη. Οντας τμηματα της υπεραξιας, ανεξαρτητα απ' τον ειδικο τροπο παραπερα διανομης τους, τα αεροκερδη κερδη αυτά δεν προσθαφαιρουν τιποτα στο ΜΠΚ, αρα δεν επιβαρυνουν τον παραγωγικο τομεα. Αυτό συμβαινει μεσοπροθεσμα, οπου οι αποκλισεις κερδων στους μεγαλους οικονομικους τομεις εξισορροπουνται (αυτή είναι και η εννοια του ΜΠΚ). Βραχυπροθεσμα όμως, λογω μεγαλου τους ογκου, και μεχρι την εξισορροπηση, διαμορφωνουν αναταραξεις σε επιχειρησεις και τομεις, οι οποιες λιγο-πολύ μονιμοποιουνται, αφου το «βραχυπροθεσμο» ανανεωνεται καθημερινα. Η διαρκης ωστοσο μικροδιακυμανση, δεν θιγει τα γενικα μεσα επιπεδα περι τα οποια αυτή κινειται καθημερινα. Επισης, αυτά όλα αφορουν μεταβολες κεφαλαιων κι εμμεσως μονον (= με πολύ μικροτερο συντελεστη) μεταβολες κερδοφοριας, που μπορουμε να πουμε ότι παραμενει εδώ αμεταβλητη. Γενικως, όπως και στην περιπτωση των g.b., οι πρακτικες των χρηματιστηριακων αεροκερδων, δεν αφαιρουν «παραγωγικη βιωσιμότητα» απ' το συστημα.  Ο ασθενης εδώ παραμένει η παρακρατητικη-παρασιτικη παραγωγη, κι όχι ο τζόγος μεσω του οποίου διανέμεται ένα μέρος της κλεμενης υπεραξιας.

Οι Τραπεζικες πολιτικες κι ο ρολος τους στην κριση, χρειαζονται μια μεγαλυτερη αναλυση, που επιχειρουμε στα δυο ακολουθα κεφάλαια.

14.  Τράπεζες κι αναγκαστικός υπερδανεισμός

Η ΚΕΡΔΟΣΚΟΠΙΑ είναι ο φυσικος και νόμιμος λόγος λειτουργίας του κεφαλαιου, μαζι και του τραπεζικου κεφαλαιου. Η επανεπένδυση των κερδων, είναι επίσης, όπως σ' ολοκληρο το συστημα, αναγκαστικη, γιατι αλλοιως αναστελλεται η κερδοφορία, ενώ η μειωμενη κερδοφορία σε συνθηκες ανταγωνισμου αναδρα στην παραπέρα ραγδαία μείωσή της, εγκαθιστωντας ένα ταχύ κύκλο μειωσης κερδων και τελικα ζημιων. Η ολη ανεπικερδης διαδικασία, συνοδευεται από ορισμενη απαξιωση επενδεδυμενου ηδη κεφαλαίου, μεσω πτωσης των μετοχων κτλ. και τελικα πτώχευσης (ή φτηνης εξαγορας) της Τραπεζας.

Η ΒΑΣΙΚΗ επενδυτικη διαδικασια των Τραπεζων είναι ο δανεισμος κεφαλαίων, πάντοτε με ορισμένο βαθμο επισφάλειας της εντοκης επιστροφης τους. Η επισφάλεια αυτή (ενσωματωμενη, κατά το δυνατον, στα προσφερομενα επιτοκια, σε μεσους διατραπεζικους ορους), παρακολουθειται και προϋπολογίζεται στο συνολο και τον τομεα που χρηματοδοτει η Τραπεζα. Ο προϋπολογισμος αυτος είναι μεσοπροθεσμος, βραχυπροθεσμος αλλα και καθημερινος, ενώ γίνεται τόσο από διάφορους εγκυρους κρατικους, διεθνοκρατικους, διατραπεζικους, επενδυτικους κτλ. φορεις καθως κι από υψηλης ειδικευσης επιστημονικο προσωπικο της Τραπεζας. Στο τοπίο αυτό, μια Τραπεζα μπορει να ακολουθησει μια πιο συντηρητικη ή πιο τολμηρη πολιτικη, συσταθμίζοντας προσδοκίες κερδων κι επισφάλειες. Αυτό που εχει σημασία εδώ, είναι ότι η συντηρητικη πολιτικη, μειωνει τις επισφάλειες, μειωνει όμως και τα κέρδη, εννοωντας εδώ όχι μονο τα τρέχοντα, αλλα και τα προβλεπόμενα μεσοπροθεσμα, παντα στο τοπίο που οριζει και η πολιτικη των ανταγωνιστων. Το σημειο αντοχης στη μειωση αυτή των κερδων, ένα σημειο που προσδιοριζεται απ' τους πλεον ειδικους και με τις πλεον συγχρονες μεθοδους κι εργαλεια, ορίζει το ελαχιστο της επισφάλειας (το ρίσκο) που είναι υποχρεωμενη να αποδεχτει η Τραπεζα στην πολιτικη της, αν θέλει να επιβιώσει στον τομέα.

ΣΤΟ συνολο του τραπεζικου τομεα, το ελαχιστο της επισφαλειας, οριζεται μεσα από δυο διαπλεκομενες διαδικασίες.

Η ΠΡΩΤΗ αφορα τις κινησεις των ανταγωνιστων, και τις αμοιβαιες αναθεωρησεις πολιτικων - μια ανοιχτη παρτιδα οπου η «λογικη» ταση οδηγει ολους κατά βηματα προς το μικροτερο δυνατο ρισκο, κι οπου η «τολμηρη» ταση ανατρεπει την κατευθυνση αυτή, ειτε γιατι η γενικη «εκλογικευση» δημιουργει ευκαιρίες, ειτε γιατι ο τομεας δραστηριοτητας ορισμενων παρουσιαζει διαφορετικο βαθμο επισφαλειας, ειτε γιατι το βαθος και η αντοχη στο ρισκο διαφοροποιειται μεταξυ των τραπεζων. Ετσι, μεσω της διαδικασιας αυτης διαμορφωνεται μια διακυμανση αναλαμβανομενου ρισκου, η οποια εχει μεν ένα γενικο επιπεδο (βλ. αμεσως πιο κατω) αλλα κι ένα ευρος διακυμανσης μεταξυ «λογικων» και «τολμηρων» φασεων για ολοκληρο το συστημα.

Η ΔΕΥΤΕΡΗ και πιο ουσιαστικη διαδικασια, διαμορφωνει το υψος ολοκληρου του ως ανω κυματος, το γενικο επιπεδο επισφαλειας περι το οποιο κυμαινονται οι «λογικες» και «τολμηρες» φασεις, καθιστωντας τες ετσι πραγματικα δευτερευουσας σημασιας.

ΓΙΑ ΤΟ συνολο του τραπεζικου τομεα, αυτό που κυριως οριζει τα γενικα επιπεδα επισφαλειας, είναι η κερδοφορια στον παραγωγικο τομεα. Σε μειωμενη γενικη παραγωγικη κερδοφορια, η επισφαλεια αυξανεται, όπως και οι αναγκες ρευστοτητας, χρηματος. Ας σημειωθει, εδώ, ότι αυτό δεν αποκλειει την παραλληλη αυξηση καταθεσεων από ορισμενους κερδοφορους τομεις που προτιμουν την τοκογλυφια σε βαρος των πιο στριμωγμενων αντι να μπουν στην περιπετεια επανεπενδυσης-μειωσης κερδων. Μπορει ετσι να συνυπαρχει για ένα διαστημα, γενικη μειωση της κερδοφοριας με παραλληλη αυξηση καταθεσεων, αντιστοιχη μειωση επιτοκιων, και υψηλη ρευστοτητα και κερδοφορια στις τραπεζες.

Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ δανεισμου (εστω με ορισμενη αυξηση επιτοκιων - αντίρροπη της ως ανω μειωσης -, εναντι αυξημενης επισφαλειας, και με αντιστοιχα τραπεζικα κερδη) είναι μεσοπροθεσμα μονοδρομος, διοτι αλλοιως οι τραπεζες μπαινουν στον κυκλο μειωμενης κερδοφοριας. Κι αυτό παρ' ότι «βλέπουν» τη γενικη ταση μειωσης στον παραγωγικο τομεα και την απειλη μεταφορας της στον τραπεζικο. Διοτι ο μονος τροπος που εχει κάθε τραπεζα χωριστα να αμυνθει και να ξεφυγει, είναι να αυξησει το δικο της τζιρο (προσφορα χρηματος). Με τον τροπο αυτό (= ανταγωνισμος επιβιωσης, κατά βαση, ασχετα αν τυχον συνοδευεται από «απληστια» και «κακη διαχειριση») γινεται αποδεκτη αυξημενη επισφαλεια στο συνολο του τραπεζικου τομεα, (μετατροπη της μειωμενης παραγωγικης κερδοφοριας σε αυξημενη-αποδεκτη τραπεζικη επισφαλεια). Περαιτερω, ο συντονισμος (πρακτικες καρτελ) των τραπεζων στη συγκρατηση προσφορας δανεισμου προσκρουει σε δυο εμποδια, δομικα σε μια ανταγωνιστικη οικονομια.

ΤΟ ΠΡΩΤΟ είναι ότι στα πλαισια μιας γενικα συγκρατημενης προσφορας, κι αντιστοιχης μειωσης κερδων κι εν συνεχεια δημιουργιας ζημιων, τα πιο αδυνατα τμηματα του τραπεζικου τομεα θα καταρρευσουν, πραγμα που δε μπορουν να αποδεχθουν αμαχητι, για χαρη των υπολοιπων (οι οποιοι εξ αλλου θα μπουν με τη σειρα τους στον ιδιο κυκλο καταρρευσης). Ας σημειωσουμε στο σημειο αυτό, ότι ένα τετοιου ειδους ανωθεν συντονισμο (σκληροτεροι κανονες δανειοδοσιας, για μειωση της γενικης επισφαλειας) αφορουν τα μελετωμενα απ' τις κυβερνησεις σημερα «μετρα ελεγχου» των τραπεζων, πραγμα που όπως ειπαμε θα θιξει πρωτα τα πιο αδυνατα τραπεζικα τμηματα.

ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ είναι οτι κατι τετοιο (η συντονισμενη συγκρατηση της επισφαλειας, δηλ. η μη αποδοχη ως επισφαλειας απ' τις τραπεζες της μειωμενης κερδοφορίας του παραγωγικου τομεα) θα οδηγησει σε καταρρευση τον παραγωγικο τομεα ελλειψει ρευστοτητας. Αυτό γινεται φανερο σημερα, οπου ο παραγωγικος τομεας και οι κυβερνησεις κανουν εκκληση στις τραπεζες (πλεον της ευθειας κρατικης χρηματοδοτησης τους) να δανειοδοτησουν τον παραγωγικο τομεα. Ας σημειωσουμε, εδώ, ότι η σφιχτη δανειοδοτικη πολιτικη των τραπεζων σημερα (μεσα στην κριση) σημαινει ότι η υψηλη βραχυπροθεσμη επισφαλεια (αμεσος κινδυνος) λειτουργει συντονιστικα για ολους στην πιο πανω κατευθυνση, ενώ πριν την κριση η επισφαλεια του τομεα εδινε διεξοδο μεσοπροθεσμη και μονο, δηλαδη στηριζονταν αναγκαστικα στον χωριστο ανταγωνισμο.

ΑΞΙΖΕΙ εδώ να παρατηρησουμε, ότι οι κυβερνητικες επιδιωξεις διεθνως, στο σημειο αυτό, είναι κατά βαση αντιφατικες, στοχευοντας αφ' ενός στη μειωση της επισφαλειας κι αφ' ετερου στη χρηματοδοτηση της παραγωγης. Κανοντας ετσι φανερη, και στο σημειο αυτό, τη βασικη αντιφαση του οικονομικου συστηματος που αναγκαστικα παρακολουθουν και οι πολιτικες στηριξής του. Οι παλινωδιες κι αντεγκλισεις στο εσωτερικο των αντιφατικων αυτων πολιτικων, ενδεικτικες της ανω ουσιας, αποτελουν λεπτομερειες χωρις σημασια, σχετικα με την ουσιαστικη διεξοδο. Ειτε τεινουν σ' ένα χαρμανι ιδιωτικης τραπεζικης επισφαλειας και παραγωγικης χρηματοδοτησης (κυβερνητικα μετρα χρηματοδοτησης της παραγωγης μεσω τραπεζων), ειτε μεταφερουν τη δανειακη επισφαλεια απ' ευθειας στο κρατος και τους φορολογουμενους (αντιπροταση ΠΑΣΟΚ για απ' ευθειας χρηματοδοτηση της παραγωγης) ειτε καταφευγουν σ' ένα χαρμανι κεϋνσιανισμου και λαϊκισμου (δωστε χρηματα στο λαο, ώστε η ζητηση να φερει την ανακαμψη).

ΠΡΕΠΕΙ ωστοσο να υπενθυμισουμε επισης, ότι παρ' όλα αυτά, η πολιτικη παρεμβαση στο συνολο της, δεν είναι χωρις αντικειμενο, το οποιο στην ουσια παραμενει αυτό που περιγραψαμε πιο πανω (βλ. Κ.12).

15.  Το ντόμινο

ΣΥΜΦΩΝΑ με τα οσα περιγραφηκαν, το περιφημο ντομινο (αλυσιδα καταρρευσεων, μιας οικονομιας με υψηλη εσωτερικη αλληλεξαρτηση) δεν αποτελει μεταφορα «στην πραγματικη οικονομια» καταρρευσεων που προερχονται εξω απ' αυτή, και συγκεκριμενα απ' τον τραπεζικο τομεα λογω επισφαλους υπερδανεισμου. Αποτελει τη μορφη χρονικης (κι όχι αιτιακης) κλιμακωσης στην εκδηλωση της κρισης που παραγεται στην πραγματικη οικονομια.

Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ οικονομια παραγει τροφιμα, αυτοκινητα, κατοικιες κτλ.  Συμφωνα με το βασικο μαρξιστικο σχημα, υπαρχει μια υπερπαραγωγη των προϊόντων αυτων, σε σχεση με την αγοραστικη δυνατοτητα των παραγωγων. (Αυτή είναι λιγο-πολύ ανεξαρτητη τοσο απ΄τις πραγματικες αναγκες των ανθρωπων, που μπορει να παραμενουν ακαλυπτες, οσο κι απ' το απολυτο υψος της παραγωγης - βλ. Κ.2).  Ετσι, αναλογα και με ειδικοτερα στοιχεια του κάθε τομεα, συγκυριες, επιχειρηματικους χειρισμους κτλ, σε καποιον απ' αυτους τους τομεις, ή σε καποιες απ' τις επιχειρησεις των τομεων, θα εκδηλωθει το αδιεξοδο. Η ταση είναι γενικα το αδιεξοδο να διαχεεται (ΜΠΚ) σ' ολη την οικονομια, κάθε συγκεκριμενη στιγμη όμως, καποια τμηματα της παραγωγης είναι πιο εκτεθειμενα.

Ο ΒΑΣΙΚΟΣ τροπος που εχουν τα τμηματα αυτά να αμυνθουν, μεσο-βραχυπροθεσμα, είναι να διευκολυνουν την αγοραστικη δυνατοτητα των παραγωγων-πελατων, αλλιως θα καταρρευσουν. Ο συνεταιρος στη διευκολυνση αυτή είναι το τραπεζικο συστημα, που για τους δικους του λογους (βλ. ανω Κ.14) αποδεχεται την επισφαλεια. Λιγο-πολύ, όμως, ολοκληρο το παραγωγικο συστημα (ενδυση, αυτοκινητα, κατοικιες κ.τλ) καταφευγει στη συνεργασια των τραπεζων (πιστωτικες καρτες, δανεια αυτοκινητων και κατοικιων κτλ). Ετσι, το τελευταιο, δε μπορει να κανει μια ουσιαστικη «διαλογη πελατων», παρα τις διαφορες εμπραγματες εγγυησεις (υποθηκες, κατασχεσεις κτλ), οι οποιες ας σημειωθει προστατευουν ως ένα σημειο τις τραπεζες, επιστρεφοντας την αναλογη αγοραστικη αδυναμια στον παραγωγικο τομεα. Δε μπορουν δηλαδη να επιλεγούν απ' το συστημα συνολικα, οι ουσιαστικα φερεγγυοι αναμεσα στους μη εχοντες, αφου λιγο-πολύ ολοι τεινουν στην αδυναμια αγορων κι αποπληρωμων, αφου δηλ. ολοι οι παραγωγικοι τομεις (λιγο - πολύ) είναι σε αδιεξοδο υπερπαραγωγης, εστω κι αν το προσεγγιζουν διαδοχικα. Το να εκτεθει κατω απ' αυτους τους ορους το τραπεζικο συστημα, δεν είναι θεμα «κακης διαχειρισης» (η καταρρευση αρχισε απ' τις μεγαλυτερες τραπεζες του κοσμου, με αυτονόητα τα σουπερ επιτελεια και το μέγα βάθος «φυσιολογικης» αντοχης) αλλα θεμα διαπλοκης του κεφαλαιου κυριως, και διατομεακης αλληλοστηριξης - είναι οι ιδιοι μετοχοι στον τραπεζικο και παραγωγικο τομεα, αλλα και οι ιδιες προσδοκιες κοινης σωτηριας. Το να εκδηλωθει η πρωτη καταρρευση στον τραπεζικο τομεα, κατω απ' αυτους τους ορους, είναι φυσικο, όχι όμως και η αιτια των πραγματων. Το να συνδεεται επισης αρχικα με τον τομεα των πιο ακριβων προϊόντων (κι αντιστοιχα δυσβστακτων καταναλωτικων δανειων), όπως οι κατοικιες και τα αυτοκινητα, είναι επισης ευλογο, όχι όμως η τομεακη πηγη του κακου. Η καταρρευση-ντομινο από κει και περα μεσα απ' την αλυσιδα αδυναμιας επι των απαιτησεων της μιας επιχειρησης απ' την άλλη κτλ, περιγραφει το χρονικο κι όχι την αιτια της κρισης.

Ο ΑΣΘΕΝΗΣ εδώ παραμένει η παρακρατητικη-παρασιτικη παραγωγη, κι όχι η αδυναμια του τραπεζικου υποστηριγματος να τον θεραπευσει.

16.  Μια τόσο απλή μηχανή ;

Η ΑΝΩ σχηματικη περιγραφη, ισχυρη κατά βαση, δεν εξαντλει τα πραγματα. Ιδιαιτερα στα περι «νομοτελειακης» μειωσης του ΜΠΚ, οπου και μεταφερεται ολο το προβλημα, υπαρχουν ισχυρες αντιρρησεις, διοτι υπαρχουν πραγματικα κι αντιρροπες δυναμεις.

ΣΤΟ σχετικο αριθμητικο παραδειγμα (βλ. Κ.10), κατά την αναπαραγωγη-επανεπενδυση υποθεσαμε σταθερη την παρακρατημενη υπεραξια, και σιωπηλα υποθεσαμε σταθερους ορους παραγωγικοτητας (απολυτη υπεραξια). Στην πραγματικοτητα όμως, η επι πλεον επενδυση των 5 μοναδων αφορα, σ' ένα μερος της, νεα παραγωγικοτερα εργαλεια και παραγωγη μεγαλυτερης αξιας προϊόντων με την ιδια εργασια. Ετσι, για τους ιδιους μισθους, η αποσπωμενη υπεραξια (= αξια μειον μισθος) είναι μεγαλυτερη, πχ. 10,5 ή και 11 μοναδες. Αντιστοιχα το ποσοστο κερδους είναι  10,5 / 105 = 10 % (αμεταβλητο) ή και  11 / 105 = 10,5 % (αυξημενο).  Η αυξηση της παρακρατουμενης εδώ υπεραξιας, μεσω της αυξημενης παραγωγικοτητας της εργασιας (σχετικη υπεραξια, κατά το Μαρξ) ανατρεπει (στο παραδειγμα) την πτωτικη ταση του ΜΠΚ. Καθιστα ετσι υπερκερδοφορες τις καινοτομες κτλ. επιχειρησεις που κινουνται ανω του προηγουμενου ΜΠΚ, αλλα διαδοχικα καθιστα βιωσιμο κι ολοκληρο το συστημα, ακυρωνοντας την πτωση κερδων.

ΤΟ ΙΔΙΟ αποτελεσμα εχουμε, αν λογω της νεας επενδεδυμενης τεχνολογιας, καταστει περιττη η προηγουμενα αναγκαια εργασια, γινουν δηλαδη απολυσεις κι εξοικονομηση μισθων, κι αντιστοιχη αυξηση της σχετικης υπεραξιας.  Το ιδιο επισης αποτελεσμα εχουμε, αν για οποιοδηποτε λογο μειωθουν οι πραγματικοι μισθοι των παραγωγων σε μια επιχειρηση ή σ' ολη την οικονομια (περιλαμβανομενης και της μειωσης μεσω του πληθωρισμου - αυξανομενης ακριβειας).

ΑΣ ΣΗΜΕΙΩΘΕΙ εδω, ότι η αυξηση της σχετικης υπεραξιας, επιτρεπει ενδεχομενως και ορισμενη αυξηση μισθων, ακομα και πραγματικων, ακομα και ποσοστιαια μεγαλυτερη απ' την αντιστοιχη αυξηση κερδων. Επιτρέπει επίσης γενικα, την επεκταση της οικονομιας, την πραγματοποιηση δηλαδη νεων επενδυσεων και τη δημιουργια θεσεων απασχολησης. Επιτρεπει ακομα, μεσω του δημοσιονομικου συστηματος (δημοσιες εισπραξεις-δαπανες), την ορισμενη αυξηση των μισθων με μορφη «κοινωνικου μισθου» (κοινωφελεις επενδυσεις και υπηρεσιες, προνιακα κι ανεργιακα επιδοματα, στηριξη ασφαλιστικων ταμειων κτλ).

Ο ΙΣΧΥΡΙΣΜΟΣ ότι όλα αυτά δεν αφορουν παρα την προσπαθεια του συστηματος να επιβιώσει, είναι λογικος και εν πολλοις τεκμηριωμενος, αλλ όχι επαρκης. Διοτι το συστημα απαντα σε τελευταια αναλυση. «Ενταξει κλεβω, όμως δια της κλοπης μπορω και υπερπαραγω, τοσο αγαθα οσο κι ελευθερια, και ετσι περναει καλυτερα κι ο κλεφτης και ο κλεμένος». Η συνηθης ανταπαντηση είναι του τυπου «τα ψιχουλα που δινεις, τα κερδιζω παλεύοντας, και εν τελει ρώτα τον ανεργο αν περναει καλα, και τά θυματα των πολέμων σου». Η φιλελευθερη ανταπάντηση είναι αρκετα ισχυρη, οσο και η προηγουμενη αντι-συστημικη, «εγω τους ρωτω ολους, περισσότερο από κάθε αλλον στην ιστορια, που θα ειχες να μου πεις, κι αν εχεις κατι καλυτερο γραψε μου».

Ο ΜΑΡΞ, εγραψε ο,τι εγραψε... Η σημερινη κοινωνια εχει να μαθει πολλα απ' αυτά, κι από αλλων τα γραφτα και τον αγωνα. Γιατι χρωστάει απαντήσεις-πραξεις κι όχι απλα αντιλόγους. Αν και στον (κάθε) αντίλογο υπάρχουν σπέρματα απαντήσεων. Που θελει ψαξιμο η αναδυσή τους, κι ανοιχτα παραθυρα.

ΚΑΤΑ τον Μαρξ, η ως ανω αντίρροπη ταση αυξησης του ΜΠΚ, δε μπορει μακροπροθεσμα να καλυψει την πτωτικη, η οποια εν μεσω διαφορων διακυμανσεων κυριαρχει. Το βασικο επιχειρημα (του ιδιου καθως και διαφορων επιγονων)είναι ότι η παραγωγικοτητα δε μπορει να αυξανεται επ' απειρον, τοσο για λογους τεχνολογικους, οσο και για λογους κοινωνικους (βλ. πιο κατω Κ.17).  Επ' αυτου, οι αντιρρησεις και η διαφωνια συνεχιζεται εν μεσω ακομα και ισχυρισμων ότι εχει κριθει στη μια ή την άλλη κατευθυνση. Τελικα όμως, αυτό εχει μαλλον μικρη σημασια, αν δεν θελησει κανεις να δει στα μαρξιστικα σχηματα τη λειτουργια μιας νομοτελειακης «οικονομικης-κοινωνικης μηχανης», αλλα τη διαλεκτικη συνθεση οικονομικων μηχανισμων (αφαιρεσεων - θεωρησεων) και κοινωνικης πρακτικης. Κι αυτό, παρα την ορισμενη επιμονή του Μαρξ τοσο στην οικονομικη-ιστορικη νομοτελεια, οσο και στην δια της κοινωνικης πρακτικης καταδειξή της.

17.  Πέφτει τελικά ή δεν πέφτει ;

ΚΑΤΑ τον Μαρξ (και σοβαρους επιγόνους, πχ. Γκραμσι κ.α.) η αντιρροπηση της αυξητικης τασης (αυτης, μεσω παραγωγικοτητας-σχετικης υπεραξιας), ανεξαρτητα απ' το ρυθμο της πτωτικης τασης και τη σχετικη επιστημη, εχει ένα βασικο ορο. Τον αγωνα των παραγωγων για μειωση της κλεμενης υπεραξιας. Η προφανης προταση εδώ είναι η «συμμαχια του καλού οικονομικού νομου με τον παραγωγο, για την κατανικηση του κακου». Τοσο για την αμεση βελτιωση της ζωης (ή το μη χειροτερα) οσο και κυριως για το καλο του (πτωτικου) νόμου.

Η ΝΟΜΙΜΟΤΗΤΑ αυτης της συμμαχιας, με κανενα τροπο δεν πιστοποιειται σε κάθε διεκδικηση του γνωστου τυπου και στοχου, όπως είναι προφανες. Αντιθετα, τα νουμερα και τα πραγματα δειχνουν συνηθως, ότι προκειται για καυγα περι τη διανομη της υπεραξιας. Είναι σαφες σε τι αναφερομαι. Το κριτηριο για το τι είναι πραγματι η κάθε διεκδικηση, κατά την κυριαρχη θεωρηση, το οριζουν τα προοδευτικα κομματα και συνδικατα, και οι λοιπες σκορπιες δημοκρατικες δυναμεις. Κατά τη συγκυρια του καθενος. Δυσκολα θ' ακουστει ένα κριτηριο ακατανοητο στους διανομεις κι αποδεκτο στην κοινωνια, αποδεκτο δυνάμει, επιστημονικα και υποκειμενικα μαζι, μακραν της πανουργιας, ως επιστημης κι αρετης κριτηριο.  Παρ' ότι ολοι εχουμε την καλη μας πλευρα, εστω μισοχωμενη.  Υπερβολες ενός κουφου, αφου κροτοι ακουγονται πολλοι και λαμψεις αστραφτουν.  Φυσικα και δεν είναι Ο Δρομος.  Όπως κι Ο Νομος, ανω.  Ο γκρεμιστης νομος, ακυρος χωρις το Σωμα του, και δημιουργος εν Σωματι.

ΘΑ ΠΕΣΕΙ ωστοσο;  Να πεσει ποιος; Κι αν πεσει, που ηδη πεφτει, ο καπιταλισμος δεν πεφτει μ' αυτό, αλλα απ' αυτό που είναι ναρθεί, αν θελουμε.  Θελουμε; Τι θελουμε; Το θεμα δεν είναι το Πώς, αλλα πρωτα το Τι. Τετοιο που να γλυκαινει, χωρις και να κακομαθαινει στα παχυσαρκα γλυκα και στα ματζουνια, καθως και στα γνωστα απωθητικα τα επι του δήμου κι εντός των οικιών.  Τετοιο που ναναι Ελευθερια κι Ευθυνη, Οργη κι Ανοχη, Κοινο και Προσωπικο.  Τετοιο που να οριζει και το Πώς, λιγο-πολύ. Σκιζοντας τα ψεματα τού ως τωρα Τι και Πώς, μαζι και το ψεμα του γνωστου δηθεν μονοδρόμου (πλην λεπτομερειων και προδοτων), που υλοποιει το νομοτελειακο Τι.  Που κι ο Μαρξ επετρεψε να γινει πιστευτο, χωρις να το εννοει βαθεια, πιστεύω.

ΤΟ ΤΙ και το Πώς, λοιπον, και τα ενδιαμεσα Ολα, αν χρειαζονται. Χρειαζονται;  Στο πραγματικο παιχνιδι. Με εθνη και στρατους, με υπερκρατη και βαθεια κράτη, με παραγωγους και προαγωγους με δημιουργους και διεκδικητες, με βιοπαλαιστες και παρασιτους, με ανυποπτους και καπάτσους, με αριστερους και δεξιους. Μοιαζει περιπλοκο, και είναι.  Όπως και τα οικονομικα, ας πουμε. Περισσοτερο σιγουρα απ' τις βεβαιωσεις του κάθε «επιστημονικου σοσιαλισμου». Αλλα και λιγοτερο απ' τον τρομο μιας αβατης «επιστημης» του συστηματος. Και παλι περιπλοκα, για κουρασμενους. Κατανοηση στους κουρασμενους, οι υπολοιποι, ετσι δεν είναι ; Όταν μαλιστα όλα είναι κόντρα και ο καθεις στο οριο του. Ωστοσο τοτε, ας τα χειριστουν οι ειδικοι.  Tα golden boys του συστηματος. Ποιος πρεπει τοτε να πληρωσει την κριση - ποια κριση; Και ποιος θα την πληρωσει ; Ο Στίγκλιτζ κι ο κουκουλοφορος ξερουν, ο προοδευτικος θα πει «ο λαός».

18. Φιλελεύθερες συνταγές και μαρξιστικές αναζητήσεις σε επιγράμματα

Η ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΗ οικονομικη σκεψη, εχει πλουσια παραδοση, απ' την εποχη των Σμιθ, Μιλ, Ρικαρντο, κι αργοτερα του Μαρσαλ, και το λεοντιο μεριδιο της οικονομικης σκεψης ως σημερα, αν αφαιρεσουμε τη βαρεια παρουσια του Μαρξ. Ο Μαρξ ειχε ιδιαιτερα μελετησει τη φιλελευθερη πολιτικη οικονομια της εποχης του, ενώ συγκροτησε την αναλυση του κυριως ως κριτικη απέναντί της. Αλλα και οι φιλελευθεροι οικονομολογοι μετα απ' αυτόν, σταθηκαν με προσοχη στο Μαρξ, ισως μεγαλυτερη και παντως παραγωγικοτερη απ' αυτή της αριστερας. Εχουμε βεβαια από νωρις, την πολυτιμη συμβολη του Λενιν στην αναλυση του ιμπεριαλισμου-μονοπωλιακου καπιταλισμου, αλλα και τις υποδειξεις του στην πολιτικη κι οργανωση της επαναστασης, υποδειξεις προβληματικες σημερα, στο φως των εξελίξεων (που δικαιωνουν την εγκαιρη κριτικη πολλων, όπως της Ροζας Λουξεμπουργκ - «ο σοσιαλισμος ή θα είναι δημοκρατικος ή δε θα υπαρξει»). Όπως και τις συμβολες αλλων επιγονων (Γκραμσι, Τροτσκυ, Ροζα, Λουκατς, Κορς, Μαντελ μεταπολεμικα, κ.α) στα θεωρητικα του μαρξισμου, περαν των οσων ηταν ή επαιρναν το τιμονι (Σταλιν, Μαο, Καστρο κ.α.). Μερικοι, σταθηκαν αρκετα στα οικονομικα, ιδιαιτερα η Ροζα, για την οποια η αναπαραγωγη του κεφαλαιου θα γινει αδυνατη, μονο όταν ο ΚΤΠ κυριαρχησει απανταχου της γης. Ομως η οικονομικη αναλυση του Μαρξ, απασχολησε ιδιαιτερα τους φιλελευθερους οικονομολογους, όπως φυσικα τους απασχολησαν και τα προβληματα του συστηματος.

Ο ΜΑΡΞ υπεδειξε ότι η εξοδος απ' την κριση, απαιτει καταστροφη κεφαλαιου (βλ. Κ.11).

Ο ΑΥΣΤΡΙΑΚΟΣ Σουμπέτερ, πριν την κριση του 29 το μελετησε.  Ωραια, ειπε, ετσι είναι, αλλα αυτή είναι μια «δημιουργικη καταστροφη». Θα ζησουμε και με φουρτουνες - τούμπα κι ορθιοι. Εγινε πάπας κι οδηγος του συγχρονου φιλελευθερισμου αφηνοντας παντου Μανους κι Ανδριανοπουλους, ενθερμους ως τις μερες μας. Να προσπαθουν να διαχεουν χρονικα την κριση σε δοσεις-μικροκαταστροφες των «ανικανων», μεσω του ανταγωνισμου, σε μια «δημιουργικη» εικονα διαρκους μικροκρίσης και διαρκους μικροδιεξόδου. Με τη βοηθεια της επ' απειρον αυξησης της παραγωγικοτητας, μεσω της επ' απειρον «κοινωνικης» αποδοχης του συστηματος (πρβλ. Κ.16 ).
Η οποια ομως αποδοχη, οσο αυξανονται τα θυματα του ανταγωνισμου μειωνεται οδηγωντας σε διεκδικησεις κι αντιστοιχη μειωση του ΜΠΚ (βλ. Κ.17).

ΗΡΘΕ ετσι η κριση του ‘29. Ο Κέυνς το μελετησε. Ωραια, ειπε. Μονο ο Σουμπέτερ κι αλλοι 5 καταλαβαινουν τι γινεται στον κοσμο. Όμως τωρα (οταν οι αντιφασεις του καθαρου ανταγωνισμου οδηγησουν στην κριση), η φιλελευθερη οικονομια χρειαζεται ενα αλλο κυκλο με τρια πραγματα. Θα μπει το κρατος να συντονισει τα ασυντονιστα και τα μεχρις εξοντωσης ανταγωνιστικα. Θα αναλαβει μια ελαχιστη κοινωνικη προνοια. Και θα κανει αυτό επενδυσεις, να ξεκινησει η μηχανη. Οσο για χρηματα, θα δανειστει απ' το μελλον, αφου αδυνατει απ' το μπατίρικο παρον. Ρευστοτητα αναντίκρυστη και ζητηση και γενικη αναθερμανση κι ας είναι και πληθωρισμος μαζι (δοσεις πληρωτέες του δανειου απ' το μελλον). Θα ζησουμε και με πληθωρισμο. Τουλαχιστον προς το παρον. Γιατι, μακροπροθεσμα ειμαστε ολοι νεκροι.

ΤΗ ΣΥΝΤΑΓΗ εφαρμοσε με επιτυχια η «νεα κοινωνικη συμφωνια» (new deal) του Ρουσβελτ, ενώ ο Κέυνς εγινε κι αυτος πάπας του φιλελευθερισμου και πεθανε μεσοπροθεσμα. Συνεχισε ο κεϋνσιανος Γκαλμπρεϊθ, η Ρόμπινσον κ.α. την κεντρωα φιλελευθερη σχολη, η οποια εσπρωξε μερικες δεκαετιες, δοξασμενη στο αμερικανικο ονειρο, στο αγγλικο κρατος προνοιας, τη Σουηδικη μικτη οικονομια, σ' ολοκληρη τη δυτικη κεντρωα συνταγη.  Ωσπου κατά το 70, η κρατικο-πληθωριστικη συνταγη εγινε φανερο ότι διαψευδονταν στα βασικα. Στασιμοτητα επενδυσεων, πλαι στον κινητηριο πληθωρισμο, πρωτη φορα εμφανιστηκε. Στασιμοπληθωριστικη κριση διεθνως, και μαλιστα πριν πεσει το σιδηρουν καιροφυλακτουν παραπετασμα.

ΤΗ ΣΚΥΤΑΛΗ πηραν επειγοντως οι νεοφιλελευθεροι.  Το μελετουσαν από καιρο, ο αυστριακος Χαγιεκ κι αλλοι, που εβλεπαν το αδιεξοδο του κευνσιανου κρατικοπληθωρισμου, τη μακροπροθεσμα νεκρη συνταγη του Κέυνς. Τωρα ήταν μπροστα ο Φρηντμαν του Σικαγου και του μονεταρισμου. Ωραια ειπε. Θα βαλουμε νοικοκυριο, πασα αναγκη. Θα ξοδευουμε μονο οσα εχουμε. Και για να εχουμε ολοι περισσοτερα, θα παιξει εξοντωτικος ανταγωνισμος, που ευνοει τους καλους-παραγωγικους και ξεσκαρταρει τα βαρίδια. Κινητηρας θα ειναι, μια κερδοφορία απροσκοπτη από ενοχλητικους εργατοπατερες, μισθωτους απροθυμους για αγρια πλάτη, και παρασιτικούς δημόσιους υπαλληλους, μονο ετσι θα μεγαλωσει η πιτα, κι ολοι κατά το αποτελεσμά τους, θα ωφεληθουν.  Το κρατος-ασφαλιστής και ο κεντρωος κρατικος επενδυτης, σπαταλος και διεφθαρμενος, τερμα.

ΤΑ ΧΡΗΜΑΤΑ στους ικανους να επενδυσουν, όπως το κρινει η αγορα. Η αγορα αυτορρυθμιζεται και τιμωρει τα φαλτσα, ειτε αφορουν την τεμπελια, ειτε την ανικανοτητα. Το κρατος-χωροφυλαξ, το μονο που εχει να κανει είναι να επεμβαινει νομισματικα (μονεταρισμος), να καταργησει τα συνδικαλιστικα μονοπωλια και να φρουρει τους πεινασμενους μη μας φανε.  Θα ζησουμε και με φτωχους.

Η ΑΡΙΣΤΕΡΑ ειχε ηδη αρχισει πριν, σε καποιες πρωτοποριες, κυριως αιρετικες, να ψηλαφει τις μετασταλινικες εξελιξεις και προοπτικες, σε ανατολη, ευρωπη και τριτο κοσμο. Ιδιαιτερα αισθητες εγιναν οι κριτικες φιλοσοφικες, ψυχολογικες κι αισθητικες αναζητησεις της σχολης της Φραγκφουρτης (Χορκχαϊμερ-Αντορνο-Μαρκουζε-Χαμπερμας), ιδιως περι το Μαη του 68.

ΤΗΝ ΙΔΙΑ περιπου εποχη της νεοφιλελευθερης αφυπνισης, η ευρωπαϊκη αριστερα που ειχε αποφασισει να ανανεωθει, παραλληλα με την αφομοιωση του κοινωνικου φιλελευθερισμου και τη συγκροτηση διαφορων κοινωνικων κινηματων, αλλα και τις κινεζικες και τριτοκοσμικες ματιές σε αναζητηση φωτός, το ξαναριξε στη μελετη του Μαρξ. Στοχος η τελειοποιηση της ατελους, ως φαινονταν μετα από τοσα, ιστορικης μηχανης που ηταν βεβαιη ότι ο Μαρξ περιεγραφε. Γενικως προστεθηκαν επιπεδα και διαρθρωσεις που μαλλον δε χρησιμευσαν σε τιποτα, παρα τις εμμονές του Αλτουσέρ κ.α. και παρα την αναλωση εκει, και σημαντικων προσπαθειων, όπως του τραγικου συμπατριωτη Πουλατζά. Οι ανταρτικες σεχτες της επομενης περιοδου εκαναν τον κυκλο τους και τον πρωτο δυσκολο απολογισμο τους, εχοντας την ιδιαιτερη, δικη τους αναφορα στο Μαρξ. Υπηρξαν, απ' την άλλη, και προσπαθειες, όπως του Λεφέβρ, που αναδειξαν ουσιαστικα στοιχεια στη σκεψη του Μαρξ, αξιοποιωντας την παραπερα στην αναλυση των συγχρονων εξελιξεων. Ή και του Καστοριάδη, για να αναφερουμε μια άλλη ελληνικη παρουσια, ιδιαιτερα κριτικη στο σταλινικο μαρξισμο.

ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ στην οικονομικη αναλυση του Μαρξ, την ιδια περιοδο, σταθηκαν με προσοχη ο ιταλος Σράφφα (ρικαρντιανος ή μαρξιστης για πολλους), και οι τριτοκοσμικοι μαρξιστες ή νεομαρξιστες με κορυφαιους τον αμερικανο Σουηζυ και το γαλλοαιγυπτιο Σαμιρ Αμιν, αλλα και με ελληνικες παρουσιες όπως αυτή του (κεϋνσιανης προϊστορίας) Α. Παπανδρεου. Ο Σράφφα προσπαθησε να εξετασει την οικονομικη αντοχη του συστηματος, με παρομοια αλλα διαφορετικα εργαλεια απ΄αυτά του Μαρξ, ειδικοτερα χωρις τη θεωρια αξιας-υπεραξιας, με την εισαγωγη της εννοιας του «πλεονάσματος» και τη μεταφορα της κοινωνικης συγκρουσης στο πεδιο της διανομης του. Οι νεομαρξιστες με τα ιδια εργαλεια και το «πλεόνασμα» επικεντρωσαν στην καπιταλιστικη εκμεταλλευση του τριτου κοσμου την εποχη του συγχρονου ιμπεριαλισμου (αντιθεση κεντρου - περιφερειας), και την απελευθερωσή του.

ΟΛΑ ΑΥΤΑ δεν εγιναν καθολου αποδεκτα απ' τον κορμο του μαρξισμου, ως σημερα, διατηρωντας το χαρακτηρα αιρεσεων, αλλα και λειτουργωντας για μια περιοδο βοηθητικα στα κινηματα του τριτου κοσμου. Αποτελουν παντως παραθυρα στη θεωρηση των πραγματων που δε μπορει και δεν πρεπει να υποτιμηθουν. Αν και δε σταθηκαν καθολου αρκετα να αντιπαρατεθουν στο φιλελευθερισμο, που με τη νεοφιλελευθερη εκδοχη του θριαμβευσε απανταχου.

19.  Το νεοφιλελεύθερο σάρωθρο

Η ΘΑΤΣΕΡ, μεγαλη νοικοκυρα, αρχισε πρωτη το νοικοκυριο, και οι αγγλοι ανθρακωρυχοι αρχισαν να τρωνε ξυλο και να πινουν ντρόγκες. Ακολουθησε ο μεγας οικονομολογος Ρηγκαν, και τα Ρηγκανομικς. Οι Ανδριανοπουλαιοι ξαναπηραν τα πανω τους, και οι Φουκογιαμα αρχισαν να το βλεπουν για οριστικο - μολις κετερρευσε κι ο σταλινικος σοσιαλισμος, κι ο Ανδριανοπουλος ανελαβε οικονομικος συμβουλος της ρωσικης κυβερνησης, βεβαιωθηκαν ότι η ιστορια ελαβε τελος. Οι κεντρωοι φιλελευθεροι, που ονομαζονταν σοσιαλιστες στην Ευρωπη και δημοκρατικοι-αριστεροι στις ΗΠΑ, προσχωρησαν τρεχοντας κι εγκαταλειποντας μακροπροθεσμα τον Κεϋνς. Αργοτερα θα επιχειρουσαν να προσλαβουν τον Μανο κι Ανδριανοπουλο ως ανανεωτες σκεψης ή θα καταφερναν ως Μπλερ να προσληφθουν συμμαχοι του Μπους. Τωρα διαγκωνιζονταν με την επαρατη δεξια ποιος θα πετυχει καλυτερη συναινεση για την «εξυγιανση» και την «προσαρμογη». Αυτοι, θα την πετυχουν, θα δωσουν ΑΤΑ, εδωσαν τοση ΑΤΑ εδώ και τοση εκει. Ο πληθωρισμος είναι η μεγαλυτερη ταξικη αδικια, δήλωσε ο Ανδρεας, βεβαιος ότι ο Κεϋνς δεν ακουει πια. Κερδισαν παντου. Η σαστισμενη αριστερα το ‘ριξε στη διασπαση και την εξαφανιση - «ισως μεσα απ' την ΕΟΚ να γινει κατι» οι μισοι, «όχι στην ΕΟΚ» οι μισοτεροι. Παντα μπερδευεται η αριστερα, το όχι στην ΕΟΚ και ναι στην ΕΟΚ, απεδειχθη καλυτερο κι απολυτως κατανοητο στο κοινωνικο σωμα, απ' την εποχη του Ανδρεα ως τα γαλλικα δημοψηφισματα.

Η ΕΟΚ, αφου εξαγορασε μεσογειους μαυριδερους αγροτες, δια χειρος κεντρωων που πηραν και τη δοξα, βουλωσε στοματα, ανεχτηκε και πανωγραψιματα στις επιδοτήσεις, και το μελετησε. Η νοικοκυρεμενη σταθεροτητα είναι το οριστικο, δουλευει. Πρωτον θα βαλουμε γκιουλέκα να μη λαϊκίζετε και ρουσφετολογειτε με τα λεφτα μας, ή μηπως κανετε λαθος προσθέσεις - τα λαθη θα γινονται μονο κεντρικα και με κανονες. Να στειλετε κι ανθρωπους να μορφωθουν σε οδηγιες και κανονισμους περι ανθρωπίνων πόρων, να γινουν πόροι.  Δευτερον, θα το δεσουμε ολο πολιτικα, και θα το βαλουμε καπακι τυπου Μααστριχτ στα συνταγματα και τους 300 του χαμου σας.  Κι επειδη, κακομαθημενοι, τα πολυπαζαρευετε και μαλιστα ακομψα κι αδιαβαστοι, διευρυνομαστε ανατολικα που εχουν αναγκη για ελευθερια σφιξιματος και υπακουουν, ενώ μας ερχονται και φτηνοτερα. Κι επειδη το σφιξιμο θελει πληθωρισμο φτηνης εργασίας, ανοιξτε πόρτες σε Ανατολη, Ασία κι Αφρικη και παραστήστε τον άνεργο ρατσιστή, κι εμείς τον αντιρατσιστή.

ΣΤΟ ΜΕΤΑΞΥ, οι κεντρωοι αρχισαν να αποκαλυπτονται, πηραν το μηνυμα μια - δωστα όλα δυο, ας παει και το παλιαμπελο, μακροπροθεσμα ποιος ζει, βρε Μιμή, κι οποιος ζησει ας ξεχωρισει και 2 καλα μεσ' τη σαλάτα, για το δικο του το καλο, αν μπορει.  Κραγμενοι Κραξι, εχασαν παντου. Αν είναι να φυγει, ας είναι κι από Μητσοτακ+Μανο.

ΩΜΟΣ κι αντιπαθης αυτος, απ' το 65 και την κεντρωα προπαγανδα, επιμονος και στο 0-14, κατι πιο ευγενες μας πρεπει απ' αυτόν, για να μας συμμαζεψει. Αλλαζουμε συμμαζευτή, αλλα συμμάζεμα χρειζόμαστε. Γιατι αληθεια το παρακαναμε ολοι και πιο πολύ ο σοσιαλισμος μας, ας τον εκσυχρονισει λοιπον κι αυτόν, μαζι με την καθημερινοτητα. Ζορι ο εκσυγχρονισμος, πλαϊ στο ραβαϊσι, κι ΟΝΕ χωρις σωμα ελπιδας, κι η καθημερινοτητα στα χειρω, νεα διακυβερνηση και βλεπουμε. Νεα διακυβερνηση, δηλαδη ενας μονος του στο γηπεδο να προλαβει μπαλιά, να μη ξερει ακριβως τι συστημα να παιξει με τον εαυτο του, αλλωστε ειχε ξαναπαιξει μια φορα, κι εσπασε ποδι. Δικοι κι αντιπαλοι να σουταρουν στο ιδιο τερμα, ο παρατηρητης-διαιτητης να του βγαζει κιτρινη, ενώ κερκιδα, πεταλα, μαζι και τα διαρκειας των επισήμων να φωναζουν, κοκκινη, πληρώσαμε !

ΣΤΑ ΜΙΣΑ του β' ημιχρονου μηπως ο Κανενας, μηπως ο Γιωργακης, η χώρα ψηφιζει διακομματικα και διαηλικιακα 35% κατανόηση στη βία των εξεγερσεων, την οποια και θεωρει πολιτικη - «εγκληματικοτητα» τη βαφτισαν οι Γκαιμπελς.

20. Ο πολιτικός κύκλος

ΚΥΚΛΟΣ πολιτικο-οικονομικος, όχι πολιτικο-στρατηγικος, που είναι καπως άλλο θεμα.

Τα οικονομικα δουλευουν χοντρικα, όπως τα ειπε ο Μαρξ, παντα ζωντανος, δηλαδη επικαιρος, εκτεθειμενος, και ανοιχτος στα περαιτερω.
Το συστημα μπορει να επιβιωνει και να ανακυκλωνεται, οσο το μονο που εχει να αντιμετωπισει είναι η τυφλη γκρινια. Απαραιτητη ως γεννητρια, ανεπαρκης ως αγονιμοποιητη κι ατοκος.

Το συστημα προσπαθει να αποφευγει τις κρίσεις - οπωσδηποτε δε στις μερες της «δικης μας» κυβερνησης - αλλα και παλι, λιγο μαθαμε την τεχνη εξοδου, λιγο οι G20 θα οδηγησουν, τα σκυλια γαυγιζουν, η αμαξα περναει.

Στο κατω-κατω, δυο γραμμαρια δουλεια ολο και γινεται, και τιποτα περα από γκρινια δεν εχουν να μας πουν, και ζουν αυτοι όπως ζουν κι εμεις καλυτερα.

ΠΟΙΑ είναι η τεχνη εξοδου, εξοδου επι τα αυτα του συστηματος ; Στη δυσκολη στροφη επιστρατευεται ο Κέυνς - νεα συναινεση διανομης και δανειο απ' το μελλον. Σαν το μελλον φερει το λογαριασμο επιστρατευονται οι νοικοκυρηδες του νέο-φιλελευθερισμου. Σαν το νοικοκυριο ερθει στο φαλιμεντο, ξανα ο Κέυνς.  Σε επικαιρες παραλλαγες που βραβευονται με Νόμπελ κι εν μεσω διαφωνιων για τις ακριβεις δοσολογιες και διανομη της ζημιας.

ΓΕΝΙΚΑ στο πολιτικο συστημα, οι δυο φιλελευθερες πολιτικοοικονομικες φιλοσοφιες (συμπληρωματικες οργανικα-λειτουργικα, στο ενιαιο φιλελευθερο πλαισιο), οριζουν το δικομματικο (ή και πιο συνθετο) διπολο. Σε ορισμενη αντιστοιχιση με τις «κοινωνικες» τους βασεις, καταλληλα αλλοτριούμενες ιδεολογικα και εκ θεσμικου συστηματος στρεβλα εκπροσωπουμενες συστηματικα (σε επιπεδο συνταγματικο-εκλογικο με αναγκαιο συμπληρωμα τις εσωκομματικες διχτατοριες).  Σε παραλλαγες των ιδιαιτερων εθνικων κτλ. ιδιοτυπιων και συγκυριων. Και τρεμοντας μην και το αιτημα απεγκλωβισμου ξεφυγει απ' το κλειστο παιχνιδι, ειτε απ' τα στενα των Εξαρχειων, ειτε από αριστερες και δεξιες διασταυρωσεις και στενωπους, ειτε απ' τη λεωφορο Πανεπιστημιου τελικα, - όλοι οι δρομοι επικοινωνουν μεταξυ τους, και παρα τις απέλπιδες μονοδρομησεις, δινουν σωμα στον Κανενα. Τρεμουν μην τιναχτει σα μαυρο πνευμα, η τρομερη -διεξοδη- λαλια.

Η ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗ εναλλαγη, γενικως συνοδευεται από δειγματα διανεμητικης φυγης προς τα μπρος (κεντρο) και νοικοκυριου της ευθύνης (δεξια). Τα διαχειριστικα ραβαϊσια, συνυπαρχουν κατά περιπτωση και ειδικοτερη συγκυρια, αμφι.

ΟΙ ΔΙΚΟΜΜΑΤΙΚΕΣ εναλλαγες ωστοσο, δεν συμπιπτουν με τις συστημικες κυκλικες προτεραιοτητες ως ανω, λογω ειδικων εθνικων συγκυριων, αλλα και λογω διαφορετικης περιοδου του οικονομικου κυκλου απ' τον εκλογικο.  Ετσι το κεντρο φοραει τα νέο-φιλελευθερα και η δεξια τα ριζοσπαστικα-κεντροδεξια. Φορεματα οργανικα που γινονται πετσι, κι αλλαζουν το πολιτικο τοπιο, ανοιγουν ρωγμες στο διπολο του φιλελευθερισμου και τη βολικη γεωγραφια του. Δεξια-Κεντρο-Αριστερα. Η αριστερα φοραει τον ασωματο Κανενα.

ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ, οι δημιουργοι-παραγωγοι, μεσα στα αφηρημενα σχηματα, οσμωνονται. Μεταξυ τους καθως και με τα συγκυριακα μικρα ή και μεγαλα, για τις εθνικες κλιμακες, προβληματα.  Διακομματιζουν αλλα και τσαλαβουτουν.  Συνευχονται κι αλληλοκαταριουνται.

ΟΙ ΗΓΕΤΕΣ, οι φιλελευθεροι ηγετες, διχαζονται. Σε δογματικους και ψαχτες, ανεξαρτητως σχολης. Οι δογματικοι εχουν (τζαμπα) το μεριδιο της συγκυριας τους, όταν οι κυκλοι (εκλογικοι και συστημικοι) συμπιπτουν. Αλλοιως εχουν (δικαιως) το αναθεμα. Οι ψαχτες παλευουν κουραστικα κι ακουραστα με το οριο τους. Το πολυπλευρο κοινωνικο και ιδεολογοπολιτικο τους οριο. Που εντος του φιλελευθερου παιχνιδιου είναι κλειστο, ανω. Κατά περισταση, και φωτιση, συν λαω, ξεπερνουν ελαφρα αυτό το οριο, και τις σχηματικες εικονες τους. Συν λαω, κι οσο αυτος το επιτρεπει.

Η ΣΥΜΜΑΧΙΑ με το λαο δεν είναι ευκολη. Ως τετοια είναι οριακη, ειτε στην υστερηση ηγετων εναντι του, ειτε στο κινημα κατσαρολας, ειτε στο βαρυ και πανταχοθεν βαλλον, διεθνες τοπιο. Μικρος λαος να πολεμα χωρις σπαθια και βολια... Μπορει ωστοσο η συμμαχια να είναι κατά καιρους, οριακα αποδοτικη... Στα τρεχοντα, και κυριως στον πολεμο κατά του συστηματος, αποφεροντας ποικιλες αναδιαταξεις κι αναθεωρησεις. Οριακα. Η συμμαχια με το λαο, μπορει να σπασει τα ορια της, μονο όταν παψει ναναι συμμαχια και καταστει αντι-φιλελευθερο υποκειμενο η ιδια.

ΠΟΛΥΜΟΡΦΟΣ φορεας του σοσιαλιστικου δρομου. Του ανατατικου (ιδεολογικα και πραξεολογικα). Του δημοκρατικου (στοχω και μεθοδω), αντιφιλελελευθερου (εν αντιφασει και προσανατολισμω), ριζοσπαστικου (εν οικονομια και εκρηξει). Του σοσιαλιστικου κοινωνικο-επαναστατικου δρομου.

Δημήτρης Τζουβάνος - 2 / 4 / 09

Σχόλια (2)

	1. 10-04-2009 18:57
	ΑΦΘΟΝΟ ή ΑΝΑΣΤΑΣΙΜΟ Χαρά στο κουράγιο σου φίλε Δημήτρη, και εύγε που πρόλαβες «σε μια ζωή» να κατανοήσεις τον Μαρξ (δηλ. επί του βασάνου μαρξιστής) και τους ποιητές («Ο γκρεμιστης νομος, ακυρος χωρις το Σωμα του, και δημιουργος εν Σωματι»).  Κατάθεσες ψυχή, επωδύνως συνδυαζόμενη με τη σκοπιμότητα. Επί του προκειμένου και για την κουφαμάρα μας που θέλει να ορθοφωνήσει.  1. Παράλληλες οι πορείες του ΚΤΠ και της αλλαγής του (όπως και στην Ευκλείδεια γεωμετρία), χωρίς εξαναγκασμό συνείδησης και απαλλοτρίωσης της αλλοτρίωσης, διέξοδο γιοκ.  2. Τετραδιάστατη η πραγματικότητα- δυνατότητα της εξόδου (θέλει άλλη «γεωμετρία»).  3. Τα εξ αντικειμένου υποκείμενα είναι για την ανακύκλωση.  4. Θέλω - μπορώ και συνεχή διάθεση επιθετικής αντιστροφής, μπορώ γιατί θέλω. Όπου Θέλω= ιδεολογία, πολιτισμός και γνώση και Μπορώ= εργατικότητα- δημιουργικότητα (αλλά οπωσδήποτε εργατικότητα).  5. Μαρξ: Μια συνεχής ταλάντωση επί τα βελτίω, το εύρος της οποίας σε ένα βαθμό οφείλεται στο ότι χρέωσε «οπορτουνισμό» στους δασκάλους του και όχι ελλειμματικότητα (εδώ και ό,τι αναπαρήγαγε, επί τα χείρω, η μαρξιστική αριστερά).  6. Η αίσθηση που άφησε, μιας απλής αντιστροφής τού μέχρι τότε ιδεαλισμού τον αδικεί αλλά δεν τον απαλλάσσει.  7. Η υπέρβαση στο έργο του είναι παρούσα όπως και η αναβολή της όταν οι συνθήκες το ...συντομεύουν (Λένιν). Άσχετο: οι φιλοπράγμονες αριστεροί το πήγαν παραπέρα και συντόμευσαν το έργο του.  8. Η άγνοια του μαρξισμού επί των πολλών και των ηγετών είναι δεδομένη.  9. Η ταλάντωση μας: «θα πέσει;», «θέλουμε;». Να καεί το πελεκούδι μακριά από το δικό μου το ...μουσούδι (30%). Να μην καεί, να καούν αυτοί που το καίνε (30%). Δεν χρειάζεται να καεί τίποτα, όλοι μπορούν να τακτοποιήσουν τα ...καμένα μας (30%). Ψάχτε τώρα το 10% «στο φτερό του καρχαρία».  10. Αν σας φαντάζουν, τα παραπάνω ποσοστά, απαισιόδοξα, κάνετε λάθος. Η αφαίρεση των ερωτηματικών (θέλουμε να πέσει) σκορπά άρδην τους συσχετισμούς και αποκαλύπτει τους γόνιμους σχετικισμούς («ειτε απ' τα στενα των Εξαρχειων, ειτε από αριστερες και δεξιες διασταυρωσεις και στενωπους»).  11. Για την ώρα, (Πάσχα και μεταβατικό Τώρα): το τραπέζι ή θα είναι άφθονο ή αναστάσιμο. Άφθονο και αναστάσιμο μαζί δεν γίνεται. Της αφθονίας πεσόντες. Το εναλλάξ, μεσολαβουσών των κρίσεων, αφορά το άφθονο- στερημένο.  12. Κάτι και για τους βεβαιωμένους στο χρώμα των Πασχαλινών αυγών: Δεν υπάρχει τίποτα επί των συνθηκών για να ωριμάσει περισσότερο, εκτός της ηλικίας μας βέβαια.  «...και έχει ο Θεός...» ΦΥΛΛΟΨΑΧΤΗΣ κ.α

ΦΥΛΛΟΨΑΧΤΗΣ

	2. 16-04-2009 07:58
	Μεγαλοβδομαδα με το Φυλλοψαχτη Φιλε Φυλλοψαχτη,  για τα κουραγια και την κατανοηση των επωδυνων, ευχαριστω κι ανταποδιδω.  Συντονισμένος και 'γω φίλε μου, πηρα να σου γράψω, σειρα, μα ελα που ο Φυλλομάντης -επαινετη πρωτοβουλία και προσπάθεια, μπράβο του- με το δικιο του, βάζει τους ορους του. «Γράφε, αργείς, μόνο μη γράφεις σανσκριτικά». Κι ακομα «τα μακρυνάρια και τα σεντόνια, χώρια απ' την αλληλογραφία, κι αν δεν τα χωριζεις σε κεφάλαια, θα τα χωριζει η συντακτικη ομαδα». Κρατάω τα σανσκριτικα -χούι, πεσ' το- αλλα τα γραφόμενα, κάπως φλύαρα, τα βαζω σε κομματια εναρθρα, μην και τα χωρισει ο Γ.Φ. όπως θέλει. Χάνει ετσι, από γράμμα σε φίλο (κ.α.), αλλα είναι γράμμα σε φίλο (κ.α.).  Καλη Ανασταση - Δ.Τ. - 14 / 4 / 09 [ΣΗΜ. του Φυλλομάντη: Το "γράμμα σε φίλο" που αναφέρει ο Δ.Τ. το δημοσιεύουμε χωριστά με τίτλο "Μεγαλοβδομαδα - Συνέχεια στο άφθονο και αναστάσιμο σχόλιο του Φυλλοψαχτη")

Δ.Τ.