Ἀπρίλιος 2012: ΜΗ ΜΟΙ ΤΑ ΚΟΜΨ' ΑΛΛ' ΩΝ ΠΟΛΕΙ ΔΕΙ

Πολλὰ ἔγιναν τοὺς μῆνες ποὺ πέρασαν - κι ἀκόμη περισσότερα ὅσα δὲν ἔγιναν. Πολλὰ εἰπώθηκαν, μὰ τὰ καίρια συνεχίζουν νὰ ἀποσιωποῦνται. Ὁ κόσμος μουδιασμένος, αἰφνιδιασμένος, μεταξὺ θλίψης καὶ ὀργῆς, προσπαθεῖ νὰ καταλάβει, νὰ κατανοήσει, νὰ ξυπνήσει. Μὲ τὸ hangover τῆς εὐημερίας νὰ βουίζει στοὺς κρόταφους, καὶ μὲ ὅλα τὰ συμπτώματά του παρόντα: πονοκέφαλος, ναυτία, λήθαργος, δυσφορία. Καὶ εὐαισθησία στὸ φῶς. Καὶ σπασμοὶ στέρησης καὶ ἐθισμοῦ. Καὶ τάσεις ὑποστροφῆς. Ἂχ, ἄς ἦταν στὸ μεθύσι μου νὰ ξαναπέσω πάλι. Μὰ δὲν εἶναι...

...Δεν ανηκω σὲ αὐτοὺς ποὺ θὰ μιλήσουν, καὶ μάλιστα συλλήβδην, γιὰ τὴν περίφημη «προδοσία τῶν διανοούμενων». Στὴν διαδρομὴ αὐτοῦ τοῦ τόπου ὑπῆρχαν κι ὑπάρχουν ἄνθρωποι τῆς σκέψης, τῆς τέχνης, τῶν γραμμάτων ποὺ ἀνησυχοῦν κι ὀργίζονται, ποὺ ψάχνουν καὶ ψάχνονται, ποὺ πάσχουν καὶ πασχίζουν. Ὑπῆρξαν διανοούμενοι ποὺ ἔθεσαν καὶ ἐπωμίσθηκαν προτάγματα δύσκολα, γιὰ λογαριασμὸ ὁλάκερης τῆς κοινωνίας, ποὺ πάλεψαν καὶ θυσιάσθηκαν. Οἱ μορφωμένες γενιὲς, ἐπίσης, εἶχαν πάντα μία συνείδηση ἐλευθερίας καὶ κοινωνικῆς ἀναφορᾶς τοῦ ρόλου τους. Μὰ σὴμερα, πάνω στὴν καταιγιστικὴ κρίση, δυστυχῶς δὲν μπορῶ νὰ αἰσιοδοξῶ: σιωποῦν στὴν πλειοψηφία τους, κι ἀλλοτυρβάζουν ἢ ἀκαδημαΐζουν ἣ γεροντογκρινιάζουν ἣ καιροσκοποῦν. Λουφάζουν.

Ἡ κραυγὴ

ΕΝ ἀρχῇ ἦν ἡ κραυγή. Ἡ κραυγή μας εἶναι ταυτόχρονα κραυγὴ φρίκης καὶ κραυγὴ ἐλπίδας. Μιὰ κραυγὴ θλίψης, μιὰ κραυγὴ τρόμου, μιὰ κραυγὴ θυμοῦ, μιὰ κραυγὴ ἄρνησης. Ἡ φρίκη μας προκύπτει ἀπό την «πικρία τῆς ἱστορίας», κι ἡ ἐλπίδα μας εἶναι ἡ ἀπάντηση στὴν φρίκη. Μὲ αὐτὲς τὶς σκέψεις ἀρχίζει ὁ John Holloway τὸ βιβλίο του «Ἄς ἀλλάξουμε τὸν κόσμο χωρὶς νὰ καταλάβουμε τὴν ἐξουσία», μία ἐνδιαφέρουσα καὶ φιλόδοξη ἔρευνα γιὰ τὸ περιεχόμενο τῆς ἐλευθερωτικῆς προσπάθειας τοῦ σημερινοῦ ἀνθρώπου, γιὰ νέο ὁρισμὸ τῆς πολιτικῆς, γιὰ νέες μορφὲς κοινωνικοῦ ὑποκειμένου.

Η ΟΡΓΗ μας εἶναι ἀγάπη γιὰ τὴν ζωή, ἀντικραύγασαν οἱ Φίλοι τοῦ Ἀλέξη Γρηγορόπουλου τὸν Δεκέμβρη 2008 πλημμυρίζοντας τοὺς δρόμους τῆς πόλης καὶ τῆς πολιτικῆς σκηνῆς μὲ ζωή, μὲ ἀπόφαση καὶ θυμό, μὲ ἀγῶνα - καὶ τὶς ψυχές μας μὲ ἀμηχανία κι ἐλπίδα.

ΕΙΜΑΣΤΕ ἀγανακτισμένοι, εἴμαστε οἱ Ἀγανακτισμένοι βούηξαν οἱ πάνδημες πλατεῖες τῆς χώρας τὸ καλοκαίρι ποὺ πέρασε, ἀνταριάζοντας τὰ λιμνασμένα νερὰ τῆς παραιτημένης Μεταπολιτευτικῆς Ρεπούμπλικας καὶ κλονίζοντας τὸ ἀνίκανο πλὴν ἔως τότε ἀλαζονικὸ Πολιτικό Σύστημα.

ΣΗΜΕΡΑ, λίγους μῆνες μετὰ, λὲς καὶ ὅλοι ἐξαφανίσθηκαν. Ποῦ βρίσκονται; Οἱ ἀνὰ τὸν κόσμο Holloway (ὅλη ἡ διανόηση, συστημικὴ καὶ ἀναζητοῦσα) δὲν ἔχουν τὴν ἀπάντηση. Ἐρευνοῦν. Οἱ νέοι μετὰ τὴν δίεση τοῦ Δεκέμβρη τους κι οἱ Ἀγανακτισμενοι μετὰ τὴν ἔξαψη τῆς Πλατεῖας δὲν ἔχουν τὴν ἀπάντηση. Ἀποσύρθηκαν, σιωποῦν. Ποιά εἶναι ἡ πραγματικὴ αἰτία τούτης τῆς ἀναδίπλωσης;

ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑ μένει πλανώμενο στὸν ἀὲρα: μετὰ τὴν κραυγὴ τί; Μετὰ τὴν ὀργὴ τί; Τὸ φῶς τῶν πραγμάτων εἶναι ἐδῶ, φῶς λευκὸ, σκληρὸ, ἀποκαλυπτικό, γιὰ νὰ δείξει ἀμείλικτα ὅλες τὶς πραγματικὲς διαστάσεις, γιὰ νὰ μὴν κρυβεῖ τίποτα. Μετὰ τὴν θλίψη τὶ; Ποιὸς θὰ τό ‘βρει, ποιὸς θὰ μιλήσει γιὰ τὰ πράγματα καὶ ποιὸς θὰ μᾶς κάνει νὰ δοῦμε καὶ ν' ἀντέξουμε τὸ φῶς τῶν ὅσων μᾶς περιμένουν «ἐκεῖ ἔξω», τῶν ὅσων πρέπει νὰ κάνουμε; Μὰ καὶ ποιὸς θὰ σχίσει τὴν κουρτίνα τοῦ ὁρατοῦ, ποιὸς θὰ δείξει στὸ μουδιασμένο βλέμμα τῆς ἑλληνικῆς κοινωνίας τὸν ὁρίζοντα πίσω ἀπὸ τὶς ὀροσειρὲς Μνημόνιο καὶ Ἀντι-μνημόνιο ποὺ ὑψώνονται γύρω μας, ποιὸς μπορεῖ νὰ μᾶς βγάλει ἀπὸ τὴν κοιλάδα τῆς ἐφήσυχης Μεταπολιτευτικῆς Ρεποὺμπλικας, ποὺ δὲν υπῆρξε ποτὲ εὔφορη; Κάποιος πρέπει νὰ μᾶς δείξει ἕναν δρόμο ν' ἀνοίξουμε, ἕναν τρόπο νὰ ἀνασυγκροτήσουμε· νὰ μᾶς δώσει μιὰ γλῶσσα, μία μῆτιν, ἕναν πόρον. Ἡ διανόηση, ποῦ εἶναι ἡ διανόηση; κραύγαζε ἀπεγνωσμένος πρίν δυό χρόνια ὁ Μίκης...

Οἱ τρεῖς στάσεις τῆς  ἑλληνικῆς διανόησης

ΤΑ ΚΑΙΡΙΑ δὲν ἔχουν ἀκὸμη εἰπωθεῖ καὶ πολλὲς πλευρὲς (τὰ μνημονιακὰ καὶ ἀντι-μνημονιακὰ σκέλη τοῦ Πολιτικοῦ Συστήματος) δίνουν μάχη γιὰ νὰ μὴν εἰπωθοῦν ποτὲ - ἢ γιὰ νὰ στρεβλωθοῦν, νὰ ἐξουδετερωθοῦν, νὰ ἀποκτήσουν οὐδέτερο πολιτικὸ pH κι ἔτσι νὰ μποῦν ἀνώδυνα στὴν ἀτζέντα τῶν «μεταρρυθμίσεων».

ΠΟΙΟΣ θὰ μιλήσει τὰ καίρια; Ἡ διανόηση, οἱ νέοι μας, οἱ Ἀγανακτισμένοι, κρατοῦν ἀπὸ ἕνα κομμάτι. Πῶς μποροῦν νὰ μαζευθοῦν αὐτὰ τὰ κέρματα Λόγου καὶ Ἀληθείας; Ἡ ἀπάντηση δὲν εἶναι πάντοτε ἡ ἴδια. Ἄν τὸν Δεκέμβρη 2008 ὁ κόμβος βρέθηκε στὴν πλευρὰ τῆς νέας γενιᾶς κι ἄν τὸ καλοκαίρι 2011 στοὺς Ἀγανακτισμένους, αὐτὴ τὴν στιγμὴ ὁ κλῆρος πέφτει στοὺς διανοούμενους. Μὰ τὰ πράγματα δὲν εἶναι καθόλου εὐοίωνα.

ΕΘΙΣΜΟΙ καὶ ἐμμονές, ἐφησυχασμοὶ καὶ βολέματα, προσχήματα καὶ ἐπιφάσεις, ναρκισσισμοὶ καὶ ὑποκειμενισμοὶ εἶναι μερικὰ ἀπὸ τὰ πρῶτα, ἀρχικὰ ἐμπόδια (ἀκολουθοῦν κι ἄλλα: ὁ ἐπιστημονικὸς φατριασμός, ἡ τεχνικὴ σύλληψη τοῦ ἐπιστητοῦ κι ἡ καθαγίαση τοῦ πολυκερματισμοῦ του, ὁ ἀχαλίνωτος ἀναγωγισμὸς, ὁ μεταπραττισμὸς καὶ πάει λέγοντας). Μεταξύ φθορᾶς καὶ ἀφθαρσίας, μεταξύ ραγδαίας ἀπαξίωσης καὶ ἀναγκαίου ρόλου της στὰ πράγματα, ἡ ἑλληνικὴ ἰντελιγκέντσια συνεχίζει ἀνεξέταστα, αὐτοματικὰ τὴν πορεία της. Μποροῦμε χονδρικὰ νὰ διακρίνουμε τὶς ἐξῆς στάσεις:

Η ΠΡΩΤΗ στάση εἶναι ἡ παραπολιτικολογία. Ἐνασχολεῖται μὲ τὸ ἄμεσο δεδομένο, μὲ τὸ τὶ κάνουν οἱ πολιτικοὶ, ποιός πῆγε ποῦ καὶ τὶ «σημαίνει» αὐτὸ, ποιός τὰ βρῆκε μὲ ποιόν. Ἡ πολιτικὴ ἀνάλυση ὑποβιβάζεται σὲ σχόλιο, περιγραφὴ καὶ ταξινόμηση, ὅσο κι ἄν νομίζει πὼς εἶναι ἑρμηνεία. Ὅσο κι ἄν προσπαθεὶ νὰ δώσει βάθος καὶ οὐσία στὸν ἑαυτό της, αὐτὴ ἡ στὰση δὲν ξεπερνὰει τὰ στερεότυπα καὶ τὰ ὅρια τῆς δημοσιογραφικῆς-μιντιακῆς ματιᾶς.

ΔΕΥΤΕΡΟΝ, ὁ ἀκαδημαϊσμός. Ὁ κόσμος καίγεται μὰ ὁ διανοούμενος ἔχει σοβαρότερα θέματα νὰ λύσει. Κλεισμένος στὴν γυάλα, ἀναπαράγει τὸ βίωμα ἐργαστηρίου - τὸ μόνο ποὺ τοῦ ἀπόμεινε νὰ τὸν συνέχει. Ὁ λόγος ποὺ ἐκφωνεῖ, ὅποτε ἀποφασίζει νὰ μιλήσει, εἶναι ἀνακοίνωση ἐπιστημονικῶν πορισμάτων. Ἕνας ἰδιότυπος, ἀλλοτριωμένος κι ἐγωτικὸς ἡσυχασμός.

ΤΡΙΤΟΝ, ἡ «ὡς ἔχει» ἔνταξη στὴν πολιτική, συνήθως στὶς κορυφὲς τοῦ πολιτικοῦ συστήματος. Τὸ εἴδαμε μὲ καλλιτέχνες, συγγραφεῖς, ἀκαδημαϊκούς. Ἐδῶ ἡ σχέση μὲ τὴν πολιτικὴ δὲν ἀναπτύσσεται ὀργανικὰ (ἴσα-ἴσα, συσκοτίζονται οἱ ἐλλείψεις της), ἁπλῶς διευθετεῖται ὀργανωτικά. Οἱ ἀκαδημαϊκοὶ τίτλοι μεταγράφονται στὸ ὑποθηκοφυλακεῖο τῆς πολιτικῆς σκηνῆς καὶ γίνονται τίτλος πολιτικῆς ἐγκυρότητας. Παρὰ τὶς καλὲς προθέσεις, παράγονται συνήθως ἔτσι, σὲ διάφορα μείγματα καὶ δοσολογίες, εἴτε κομματικοὶ παπαγάλοι, εἴτε τεχνοκρατικὰ παγώνια, εἴτε ἐπηρμένα μυρμήγκια μὲ φτερὰ, ποὺ νόμισαν πὼς μποροῦν νὰ πετάξουν.

ΤΑ ΑΝΩΤΕΡΩ δὲν ἀφοροῦν μόνο τὴν ὑψηλὴ διανόηση, ἀφοροῦν λίγο-πολὺ καὶ τὴν μεσαία: τοὺς σπουδαγμένους, τοὺς διανοητικὰ ἐργαζόμενους. Αφοροῦν καὶ τὴν ἑλληνικὴ διανόηση τῆς Διασπορᾶς (ποῦ εἶναι καὶ τὶ κάνει, πῶς συμπαραστέκεται στὴν πατρίδα; συμπάσχουσα ἐκ τοῦ θέματος μακρόθεν; Τί ἔχει νὰ διδαχθεῖ ἀπὸ λαμπρὰ παραδείγματα, ὅπως π.χ. τῆς Μέλπως Merlier;).

Μ' ΑΥΤΑ καὶ μ' αὐτὰ ἡ πνευματικὴ τάξη τῆς χώρας, παρὰ τὶς ἀνησυχίες της, δείχνει τὴν προβληματικὴ σχέση της με τὴν οὐσιαστικὴ πολιτική. Κι ἀκόμη περισότερο: δείχνει ἀνυποψίαστη γιὰ τὸ κεντρικὸ πολιτικὸ ἐπίδικο τῆς περιόδου. Δείχνει νὰ μὴν μπορεῖ νὰ ἀρθεῖ μέχρι τὸν ὁλικό χαρακτῆρα αὐτοῦ ποὺ συμβαίνει. Γι' αὐτὸ καὶ ἀδυνατεῖ νὰ διακρίνει ποῦ κεῖται τὸ καίριο (Ἐλύτης). Ἀκίνητη καὶ ἐν προφάσεσι ἀπρόθυμη. Τολμῶ νὰ πῶ πὼς ἡ κινητικότητα τῆς νέας γενιᾶς αὐθόρμητα, βιωματικά, καὶ παρὰ τὴν δραματικὴ ἀπουσία ὑποστηρικτικῶν ἐπεξεργασιῶν, εἶναι πολὺ πιὸ μπροστὰ ἀπὸ τὴν διανόηση, ὑψηλὴ καὶ μεσαὶα, ὅσον ἀφορᾶ αὐτὸ τὸ σημεῖο: τὴν συνείδηση τοῦ ὁλικοῦ.

Τὰ κομψὰ καὶ ἡ πόλις

ΠΑΝΤΑ, ὡστόσο, μὲ τὸν ἕνα ἢ τὸν ἄλλο τρόπο, ἐκπέμπεται πρὸς τὴν κοινωνία ἕνας λόγος ἀπὸ τοὺς διανοοουμένους της. Συχνὰ καλοδομημένος καὶ συχνότατα χαμένος στὰ δευτερεύοντα, σχεδὸν πάντα αὐτάρεσκος καὶ βέβαιος για τὸν ἑαυτό του, ὁ λόγος τῶν διανοούμενων περισσότερο νοιάζεται για τὴν ἐσωτερικὴ του συνοχὴ καὶ γιὰ τὴν συνέπειὰ του προς τὴν θεωρία/ὀπτικὴ ποὺ ἀσπάζεται, παρὰ γιὰ τὴν πραγματικὴ ἐπαφὴ του μὲ τὰ πράγματα, γιὰ τὸ κατὰ πόσο πράγματι ἐξοπλίζει τὴν κοινωνία μὲ ἀπαντήσεις. Περίεργο εἶδος ὁ διανοούμενος, λογοδοτεῖ μόνο στὸν ἑαυτό του. Ζεῖ, λὲς, μόνο καὶ μόνο γιὰ νὰ δικαιώσει τὸ Σωστὸ ποὺ ἔχει σφινωμένο στὸ κεφάλι του.

ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ. Βλέπει τὴν ἔκπτωση τῆς Ἀθήνας, ἔκπτωση πολιτική κατ' ἀρχὴν, ἔκπτωση στοὺς θεσμούς της καὶ στὶς διαδικασίες της, ἔκπτωση ἠθική, γιὰ νὰ ἀκολουθήσει ἡ στρατιωτική πτώση. Ἀκούει τοὺς ὁμιλοῦντες, τὶς καλοδομημὲνες θεωρίες, τὰ καλλίγραμμα λόγια, ἀκούει τὸ βουητό  τοῦ ἄλλοτε ἀλαφιασμένου κι ἄλλοτε ἀλλοπαρμένου Δήμου στὴν ἁγορὰ. Δὲν ὑπάρχει πιὰ ἕνας Περικλῆς, οὔτε ἕνας Ἐφιάλτης, οὔτε ὁ συνετὸς Κίμων γιὰ νὰ συγκρατήσουν τοὺς Ἀθηναίους· δὲν ὑπάρχει ὁ Αἰσχύλος καὶ ἡ ἱδρυτικὴ γενιὰ τῶν Μαραθωνομάχων γιὰ νὰ τοὺς ταρακουνήσουν, νὰ τοὺς νουθετήσουν μὲ αὐστηρότητα, νὰ τοὺς ἀναγκάσουν νὰ δοῦν κατάματα τὶς ἀλήθειες τους. Δὲν ὑπάρχουν πνευματικοὶ ἡγέτες ἰκανοὶ καὶ διατεθειμένοι νὰ προσανατολίσουν τὸν Δῆμο. Ἄπαντες τυρβάζουν, καιροσκοποῦν, ἀερολογοῦν. Ρήτορες, σοφιστὲς, περίτεχνοι. Ὁ Εὐριπίδης πρὲπει νὰ αἰσθανόταν μόνος στὶς ἀγωνίες του... Μεσοῦντος τοῦ Πελοποννησιακοῦ Πολέμου παρεμβαίνει. Ἀνεβάζει τὴν χαμένη σήμερα Τραγωδία Αἴολος: «μὴ μοι τὰ κομψ' ἀλλ' ὧν πόλει δεῖ» (frg. 16, Nauck καὶ Ἀριστοτέλης, Πολιτικὰ, 1277a,19). Μπροστὰ στὸν κουρασμένο ἀπὸ τὸν πόλεμο καὶ τὴν χαύνωση Δῆμο, ἀπευθύνεται στοὺς ταγοὺς τῆς πόλεως, πρωτίστως τοὺς πνευματικούς: μὴν μοῦ σερβίρεις τὶς καλοσχηματισμένες θεωρίες σου, μόνο μίλα μου για ὅσα ἔχει ἀνάγκη ἡ πόλις, ἡ κοινότητα, ἡ πατρίδα. Προσπαθεῖ νὰ δείξει, νὰ προσανατολίσει, νὰ ἐπαναφέρει, νὰ ἐπικεντρώσει. Μιλάει πρώιμα τὴν γλῶσσα τοῦ Εὐαγγελιστῆ Λουκᾶ (10, 41) καὶ λέει στοὺς ζηλωτὲς, μὰ καὶ στοὺς φαρισαίους, μὰ καὶ στοὺς ἁπλοῦς λαϊκοὺς τοῦ καιροῦ του: μὴ τυρβάζῃ περὶ ἄλλα.

Ο ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ ἀσκεῖ κριτικὴ πρὸς τὸν δημόσιο λόγο ποὺ ἔχει ἐγκατασταθεῖ στὴν Ἀθήνα, πρὸς τὰ κομψὰ πλὴν ἄχρηστα τῶν πνευματικῶν ἡγητόρων. Μὰ ὄχι μόνο αὐτό, ἡ κριτική του εἶναι διμέτωπη: καθόλου τυχαία, ἡ άναφορά του εἶναι «τῇ πόλει» καὶ ὄχι «τῷ δήμῳ», κι αυτὸ καθόλου τυχαία: ξέρει τὴν πολιτικὴ ἱστορία τοῦ καιροῦ του, ξέρει πῶς ἔχει πολιτευθεῖ ὁ Δῆμος ὅταν βρέθηκε «στὰ πράγματα», πότε φέρθηκε ὡς πόλις καὶ πότε ὡς ἐπιμέρους συμφέρον, ἔστω πλειοψηφικό· ἔχει ζήσει τὴν βία τοῦ ἐπιμέρους Λαοῦ, τὴν πληβειακὴ συνείδηση καὶ τὴν κοινωνικὴ μνησικακία, ἔχει βαθειὰ ἐπίγνωση ὅτι Δῆμος καὶ Πόλις, Δῆμος καὶ Ὁλικό δὲν ταυτίζονται αὐτονοήτως. Δὲν χαϊδεύει αὐτιὰ καὶ δὲν ὑποκλίνεται μπροστὰ στοὺς ἀκροατὲς-κριτές του: ὑπάρχει κάτι πάνω ἀπὸ σένα -θυμίζει στὸν Δῆμο-, πάνω ἀπὸ τὸ δικό σου συμφέρον, μπροστὰ στὸ ὁποῖο ἐσύ, ἔστω καὶ τεράστια πλειοψηφία, εἶσαι ἐπιμέρους: ὑπάρχει ἡ πόλις.

Ὁ ΜΕΓΑΛΟΣ Τραγικὸς, μὲ μόλις ὀκτὼ κοινὲς λέξεις, ἀπευθύνεται πρὸς ὅλους. Ἀπαιτεῖ ἀπὸ κάθε πνευματικὸ ἡγέτη: δὲς ποῦ εἶναι τὸ καίριο! Ἀπαιτεῖ ἀπὸ τὸν Δῆμο: δὲς ποῦ εἶναι τὸ ὁλικό! Καὶ παραδίδει μία σκυτάλη στὴν ἱστορία τῆς πολιτειολογίας (καὶ τῆς αἰσθητικῆς, και... και...): κομψό δὲν ὑπάρχει ἔξω ἀπὸ τὴν ἐναρμόνισή του μὲ αὐτὰ τὰ δύο.

Μιὰ νέα Γενιὰ τοῦ '30 ;

Η ΣΤΑΣΗ τῆς ἑλληνικῆς διανόησης δὲν ἦταν πάντοτε κακή. Σκέφτομαι συχνὰ τὴν Γενιὰ τοῦ '30... Οἱ πιὸ διαφορετικοὶ ἀνθρωποι καὶ τάσεις. Γ. Σεφέρης, Γ. Ρίτσος, Ἀγγ. Τερζάκης, Ν. Ἐγγονόπουλος, Ὀδ. Ἐλύτης, Μ. Κακογιάννης, Ν. Χατζηκυριᾶκος-Γκίκας, Στ. Μυριβήλης, Ἠλ. Βενέζης, Φ. Κόντογλου, Ἀνδ. Ἐμπειρῖκος Μ. Καραγάτσης καὶ τόσοι ἄλλοι...Συναντήθηκαν καὶ συνάντησαν,  δημιούργησαν, ἀναπτύχθηκαν, συνδιαλέχθηκαν μὲσω τοῦ ἔργου τους καὶ μέσω δημοσίων συζητήσεων. Συνευρέθηκαν στὴν πιὸ μεγάλη πολυχρωμία καὶ διαφορετικότητά τους: ἀπὸ τὴν Αἰολικὴ Τάση μέχρι τὸν σουρεαλισμό, κι ἀπὸ τὸν Ἐγγονόπουλο μέχρι τὸν Σεφέρη. Ἡ Γενιὰ τοῦ '30 βρέθηκε στὶς πιὸ δύσκολες καμπὲς τῆς ἑλληνικῆς ἱστορίας (Μικρασιατικὴ Καταστροφή, Πόλεμος, Ἐμφύλιος) στὴν ἀκμὴ τῶν γεγονότων καὶ τῶν κυβευμάτων, μὰ μπόρεσε νὰ μιλήσει παρὰγοντας συνοχὴ καὶ Νόημα.

ΠΩΣ ΣΥΝΕΒΗ αὐτὸ; Χρειάζεται νὲα μελέτη ἡ Γενιὰ τοῦ '30. Χρειάζεται, ἱδίως, νὰ ψαχθεῖ ἡ φωνὴ ποὺ εἶχε μέσα της, τό κινοῦν της, τὸ ἐρώτημα ποὺ εἶχε θέσει στὸν ἑαυτό της· ἐρώτημα-βίωμα αἰσθητικό, ἱστορικό, κοινωνικό, ἐθνικό, ἐρώτημα αὐτογνωσίας καὶ βίωμα ἑτερότητας καὶ  συνάντησης· ὅ,τι τὴν κατέστησε ἱκανὴ νὰ άφομοιώσει καὶ νὰ δημιουργήσει, νὰ ἀφουγκρασθεῖ καὶ νὰ κατανοήσει. Ἡ Γενιὰ τοῦ '30, παίρνοντας τὴν σκυτάλη ἀπὸ τὸν Εὐριπίδη, εἶχε μέσα της ἐρώτημα καίριου καὶ βίωμα ὁλικοῦ, σὲ ὅλες τὶς διαχρονικὲς καὶ συγχρονικὲς τους ὅψεις καὶ ποιότητες· γι' αὐτὸ μπόρεσε νὰ πετύχει τὴν δυσεύρετη ἁρμονία τους μὲ τὸ κομψό. Γι' αὐτό μπόρεσε νὰ ἀφὴσει ὡς κληροδότημα για τὸν μετέπειτα διανοούμενο καὶ καλλιτέχνη ἕναν δρόμο/τρόπο. Δρόμο γιὰ τὴν αὐτοκατανόηση τῆς ἑλληνικῆς κοινωνίας, γιὰ τὴν μη μεταπραττικὴ συνάντηση μὲ τὴν Δύση καὶ τὸ εὐρωπαϊκὸ γίγνεσθαι, γιὰ δημιουργικὴ, μὴ ὑστερικὴ στροφὴ στὸ μέλλον, γιὰ τὸ περιεχόμενο τῆς σύγχρονης ἑλληνικότητας.  Ἕναν δρόμο καὶ γιὰ τὴν διανόηση τῶν καιρῶν μας.

Ο ΔΡΟΜΟΣ αὐτὸς εἶναι ἄνοδος: δὲν εἶναι ὁριζόντια μετακίνηση σὲ κάτι ἄλλο, μὰ ἄνοδος σὲ κάτι ἀνώτερο, πληρέστερο· οὔτε πρόκειται γιὰ ἀλλαγὴ πεδίου, μὰ γιὰ (αὐτο)ἀλλαγὴ τοῦ ἐπιστήμονα. Μὲ τὴν γλῶσσα τῆς τρέχουσας πολιτικῆς σκέψης, δὲν ἔχουμε ἀλλαγὴ ἀντικειμένου ἀλλὰ (ἐσωτερικὴ) ἀλλαγὴ τοῦ ὑποκειμένου. Ἔχουμε ἀλλαγὴ τοῦ ἐρωτήματος ποὺ θέτει στὸν ἑαυτό του: ὁ προσδιορισμός τοῦ ρόλου τοῦ ἐπιστήμονα καὶ τοῦ διανοούμενου γίνεται, ἔτσι, αὐτοπροσδιορισμὸς ἑνὸς ὑποκειμένου.

ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ γιὰ δρόμο ποὺ ἔχει τοὺς ὁδοδεῖκτες του, τοὺς ὅρους του (ἄς μοὺ συχωρεθεῖ, ὅμως, ποὺ δὲν μπορῶ νὰ τοὺς παραθέσω πιό ...κομψά):

Ὁ ἠθικὸς ὁδοδείκτης ἑνὸς τέτοιου δρόμου: νὰ ξεμπαζώσει ὁ διανοούμενος τὸ στόμα του ἀπὸ μικρομέγαλους στόμφους κι ἀκαδημαϊκὲς βεβαιότητες καὶ νὰ ἀνοίξει (πολὺ καὶ γιὰ πολὺ) τὰ αὐτιά του.

Ὁ γνωσιοθεωρητικὸς ὁδοδείκτης: νὰ ξεμπαζώσει τὸ μυαλό του ἀπὸ θετικισμοὺς, ἐκτεχνικεύσεις, ἐπιστημονικὲς καὶ πολιτικὲς κομματικότητες, ἀπὸ μερικότητες κ.λπ καὶ ν' ἀντιληφθεῖ πὼς ἐδῶ τὸ θέμα ξεπερνάει τὸ κέρμα ποὺ ὁ ἴδιος κατέχει, ὅσο καλὰ κι ἄν τὸ κατέχει, ὅποιο ἀντίκρυσμα κι ἄν ἔχει στὴν ἀγορὰ ἰδεῶν.

Ὁ πολιτικὸς ὁδοδείκτης: νὰ ξεμπαζώσει τὸ βλέμμα του ἀπὸ παραπολιτικὰ, ἀπὸ τακτικίστικα μετωπικά, ἀπὸ νεο-κεντροαριστερὰ μαυρογιαλουρικά, ἀπὸ οἰκολογο-ΜΚΟικὰ καὶ ἄλλα ἀλλοθικά, καὶ νὰ τὸ προσηλώσει στὸ κεντρικό πολιτικό ἐπίδικο τῆς περιόδου.

Ο ΔΡΟΜΟΣ αὐτὸς εἶναι ἄνοδος ἀπὸ τὸ μερικό στὸ ὁλικό, ἀπὸ τὸ ἑαυτὸν στὸ κοινόν.

ΧΡΕΙΑΖΟΜΑΣΤΕ μία σημερινὴ Γενιὰ τοῦ '30, μὰ αὐτὴ τὴν φορὰ ἴσως κυρίως στὸν χῶρο τῆς σκέψης καὶ τῆς ἐπιστήμης. Οἱ καιροὶ εἶναι πολιτικοὶ. Χρειάζεται ἕνα κίνημα ἀλλαγῆς, ἕνα κίνημα ὑπέρβασης τῆς ἀνίκανης κι ἀήθους Μεταπολιτευτικῆς Ρεπούμπλικας, σαρώματος τῆς Συστημικῆς Παράγκας ποὺ ἔξω ἄπ' τὸν θάλαμο τῆς Ἐντατικῆς ψάχνει νὰ νεκραναστήσει/φτιασιδώσει τὸ ζόμπι Πολιτικό Σύστημα. Κίνημα ἀπαίτησης γιὰ Βαθειὰ Δημοκρατία σὲ ὅλους τοὺς τομεῖς τῶν πολιτικῶν καὶ θεσμικῶν σχέσεων καὶ λειτουεγιῶν· κίνημα Bildung, κίνημα ἀνα-μόρφωσης τοῦ ἐρωτήματος ποὺ θέτει στὸν ἑαυτό της ἡ ἑλληνικὴ κοινωνία· κίνημα ἀλλαγῆς Παραδείγματος, ἀλλαγῆς Παραδειγμάτων. Ἕνα κίνημα ἐπεξεργασιῶν πρὸς αὐτὴ τὴν κατεύθυνση, σὲ ὅλους τοὺς τομεῖς, ἰδίως δέ: στὸν θεσμικὸ-ἐκπροσωπευτικό-διοικητικό· στὸν δικαιοδοτικό (τιμωρητικό σύστημα, θεσμοί συνδιαλλαγῆς)· στὸν οἰκονομικὸ τομέα (ἐργασία-κατανομὴ-ἐπιχειρηματικότητα-χρηματοδότηση)· στὴν περιφερειακὴ ἀνάπτυξη (κοινοτικότητα, τοπικὴ αὐτοδιοίκηση κι οἰκονομία, ἐπιτελικὴ σύνδεση)· στὶς ἀνθρωπιστικὲς σπουδὲς (μετάβαση ἀπὸ τὴν Κατάρτιση στὴν Μόρφωση, ἑλληνικὴ γλῶσσα). Δὲν θέλουμε «δέσμη μέτρων», δὲν θέλουμε «μεταρρυθμίσεις», θέλουμε συθέμελο ἀναπροσανατολισμό. Ποῦ εἶναι οἱ διανοούμενοι;

ΠΟΛΛΑ χρειάζεται ἡ πατρίδα μας καὶ, εὐλόγως, πολλὰ περιμένει καὶ ἀπαιτεῖ ἀπὸ τοὺς διανοουμένους της. Μετὰ τὴν κραυγὴ τί; Μετὰ τὴν ὀργὴ τί; Σὲ αὐτοὺς πέφτει ν' ἀπαντήσουν, τὰ γιὰ τὴν πόλη ἀναγκαῖα κι ὁ κλῆρος εἶναι στὰ χέρια τους. Εἴπαμε ὅμως: μὴ μοι τὰ κομψ' ἀλλ' ὧν πόλει δεῖ! Ποὺ θὰ πεῖ: νὰ ἀφήσουν στὴν ἄκρη τὶς ἐμμονές τους στὶς καλλίγραμμες θεωρίες τους, νὰ ὑπερβοῦν τὶς συνήθειές τους καὶ ἐπιτέλους νὰ ἰχνεύσουν κι ἰχνογραφήσουν, συγκλίνοντες, αὐτὰ ποὺ δεῖ τῇ πόλει.

Καλὴ ἀνάγνωση,

γιὰ τὴν παρέα τοῦ φυλλομάντη,

Γιάννης Φ. Φωτόπουλος, Ἀπρίλιος 2012