Η ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ

(Δημοσίευση: 2 Οκτωβρίου 2008) Ποιὰ εἶναι ἡ φύση τῆς Φύσης; Γιατὶ ἡ ὕλη έχει μᾶζα; Η αρχή του σύμπαντος είναι ένα στοιχειώδες σωματίδιο ή μια σχέση συμμετρίας; Ο Μάριος Μπέγζος επισημαίνει την ανάγκη για ριζική μεταλλαγή του τρόπου σκέψης. Από τα άτομα να ζητάμε σχέσεις, από τα σωματίδια να περιμένουμε συμμετρίες, από τις ατομικότητες να προχωρούμε σε συλλογικότητες, από την άσχετη μονάδα να αναγόμαστε στη σχετιζόμενη οντότητα, από την ύπαρξη στην συνύπαρξη.

Ποια είναι η φύση της Φύσης; Γιατί η ύλη έχει μάζα; Η αρχή του σύμπαντος είναι ένα στοιχειώδες σωματίδιο ή μια σχέση συμμετρίας; Πριν από πενήντα χρόνια ο νομπελίστας φυσικός Βέρνερ Χάιζενμπεργκ, ο πατέρας της αρχής της απροσδιοριστίας (1927), μιλώντας στο Βερολίνο την 25η Απριλίου 1958 για την εκατονταετηρίδα του δασκάλου του και εισηγητή της κβαντικής υπόθεσης, Μαξ Πλανκ, είχε προτείνει να αντικατασταθεί ο εντοπισμός του στοιχειώδους σωματιδίου με την αναζήτηση των σχέσεων συμμετρίας που διέπουν το σύμπαν: «Εν αρχή ην οι σχέσεις συμμετρίας και όχι κάποιο στοιχειώδες σωματίδιο»...

...Το τεράστιο πείραμα στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών (CERN) της Γενεύης χάρη στον Μεγάλο Επιταχυντή Αδρονίων μήκους 27 χιλιομέτρων, που οφείλεται στον πολυετή μόχθο επτά χιλιάδων ερευνητών από ογδόντα χώρες, μέλλει να αποκορυφωθεί την ερχόμενη άνοιξη κι επιχειρεί να απαντήσει σε αυτό ακριβώς το κρίσιμο ερώτημα: γιατί η Φύση δίνει μάζα και βάρος στα σωματίδια; Πρόκειται για την πειραματική επαλήθευση του μποζονίου Χιγκς (από τον Βρετανό φυσικό που το εντόπισε θεωρητικά πριν από 44 χρόνια), το οποίο κάπως περιπαικτικά αποκλήθηκε το «σωματίδιο του Θεού», αποτελώντας το «ιερό δισκοπότηρο» της σύγχρονης φυσικής.

Τέτοιες μεταφορικές εκφράσεις θεολογικοφανούς χροιάς τροφοδότησαν τη φαντασία πολλών σε συνδυασμό με εκλαϊκευτικά σενάρια τρόμου πως δήθεν θα επέλθει το τέλος του κόσμου από τις «μαύρες οπές», που ίσως προκληθούν από αυτό το πείραμα, ή τα περίφημα «παραδοξόνια», που αλλοιώνουν την ύλη, ή ακόμα τις φανταστικές «φυσαλίδες κενού», που θα εξολοθρεύσουν το σύμπαν. Περιττεύει καν να πούμε ότι όλα αυτά τα καταστροφολογικά σενάρια είναι επιστημονικώς ανυπόστατα. Εντάσσονται στη σφαίρα της ψυχοπαθολογίας των μεταμοντέρνων ημερών μας, που παμπόνηρα εκμεταλλεύεται κάθε παραθρησκεία (σέκτα) της νεοεποχικής ψευδοπνευματικότητας (New Age) και καρπώνεται η αγορά (ταινίες, βιβλία, περιοδικά, τηλεοπτικές εκπομπές κ.λπ.) από την εκλαϊκευμένη επιστημονική φαντασία μέχρι τον εκχυδαϊσμένο γνωστικισμό της σύγχρονης φυσικής (Gnosis of Princeton).

Το σοβαρό φιλοσοφικό και υπαρξιακό ζήτημα τέθηκε από τον σύγχρονο διάδοχο του Νεύτωνα, τον κορυφαίο φυσικό Στίβεν Χόκινγκ που δήλωσε: «Πιστεύω πως θα ήταν πολύ πιο ενδιαφέρον να μη βρούμε το Χιγκς. Αυτό θα έδειχνε πως κάτι δεν πάει καλά και πως πρέπει να επανεξετάσουμε τη σκέψη μας». Αυτό ακριβώς δήλωνε με άλλο τρόπο ο Χάιζενμπεργκ πριν από μισόν αιώνα: «Η Φύση μας αποκαλύπτει τον διαλεκτικό της χαρακτήρα, ιδίως στον χώρο των στοιχειωδών σωματιδίων... Δεν πρέπει να αναζητούμε στοιχειώδη σωματίδια, αλλά στοιχειώδεις συμμετρίες... Οι ομάδες είναι θεμελιωδέστερες των σωματιδίων... Το στοιχειώδες σωματίδιο δεν είναι πράγματι στοιχειώδες, αλλά είναι ένα πολύ σύνθετο σύνολο... Επειδή τα σωματίδια της σημερινής φυσικής είναι εκφάνσεις ομάδων συμμετριών, γι' αυτό η φυσική των στοιχειωδών σωματιδίων μας δίνει πληροφορίες για θεμελιώδεις δομές της φύσης, και όχι για θεμελιώδη σωματίδια... Τα στοιχειώδη σωματίδια ενσαρκώνουν τις συμμετρίες και είναι οι πιο απλές εκφάνσεις τους ως επακόλουθα των συμμετριών».

Τα μακροσκελή παραθέματα του Χάιζενμπεργκ και η λιτή όσο και παράδοξη σε πρώτη ματιά δήλωση του Χόκινγκ, που στοιχημάτισε εναντίον της ευόδωσης του συγκαιρινού πειράματος, σημαίνουν την ανάγκη για ριζική μεταλλαγή τρόπου σκέψης. Από τα άτομα να ζητάμε σχέσεις, από τα σωματίδια να περιμένουμε συμμετρίες, από τις ατομικότητες να προχωρούμε σε συλλογικότητες, από την άσχετη μονάδα να αναγόμαστε στη σχετιζόμενη οντότητα. Κάπως έτσι η Φύση γίνεται κοινωνία, δηλαδή σχέση, αφού η συμμετρία προβάλλει την σχέση απέναντι στο άσχετο άτομο της Φύσης (Atom) και της κοινωνίας (Individuum).

Με αυτόν τον τρόπο μπορεί στη ζωή μας η ύπαρξη να βιώνεται ως συνύπαρξη, ο λόγος να πραγματώνεται ως διάλογος και η επιβίωση να καθορίζεται από την συμβίωση. Κοινωνία με επικοινωνία, άνθρωπος με ανθρωπιά (ο άνθρωπος ως συνάνθρωπος) και φυσικότητα με σχεσιακότητα είναι τρεις όψεις του ίδιου κατόπτρου που λέγεται και είναι όντως ζωή.

Σημείωση του "Φυλλομάντη":

Ο κ. Μ. Μπέγζος είναι καθηγητής Συγκριτικής Φιλοσοφίας της Θρησκείας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Το άρθρο είναι αναδημοσίευση από την Καθημερινή της Κυριακής 14 Σεπτεμβρίου 2008.