ΠΡΟΤΡΟΠΙΚΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

(Δημοσίευση: 2 Μαΐου 2009) Μὲ ἀφορμὴ τὸ ἄρθρο τοῦ Παν. Τζανετῆ "Ἀπόμακρη συζήτηση γιὰ ἕνα οἰκεῖο πρόβλημα" φαίνεται νὰ ἀνοίγει -καὶ νὰ διευρύνεται θεματικά- μία συζήτηση. Ὁ Δημήτρης Τζουβάνος μᾶς ἔστειλε περαιτέρω σκέψεις του συζητώντας τώρα τὸ σχόλιο ποὺ ἔστειλε ὁ Μαυροπίνακας, σχόλιο γιὰ τὸ ὁποῖο μποροῦν νὰ ἀνατρέξουν οἱ φίλοι ἀναγνῶστες στὸ πιὸ πάνω ἄρθρο τοῦ Τζανετῆ (στὴν Στήλη Θέματα).

ΕΙΝΑΙ μαλλον ή βεβαιο, ότι η «βιοηθικη» είναι ένα ακομα κερμα του επιστητου.  Όπως είναι και βέβαιο ότι το αιτημα της «θεσμικοποιησης» της ζωης, περαν πολλων αλλων, ενεχει και διαθέσεις μετάθεσης ευθυνων.  Και είναι εδώ δευτερεύον το αν ως χωρος μεταθεσης επιζητειται αυτος των «δημοκρατικων» θεσμισεων. Δεδομενου ότι όλα τα ηθικα διλημματα, αξιωτικα του ανθρωπου, τοποθετουνται εκειθεν παντος αλλοτριου χωρου...

...ΟΜΩΣ αυτό καθολου δε σημαινει, για τη γνωμη μου, ότι ο κοινωνικος χωρος είναι εξ ορισμου αλλοτριος. Αντίθετα είναι χωρος ημετερος, υπο τον ορο ότι ακριβως δε νοειται ως χωρος «ετερων» ευθυνων.  Τοτε η «μεταθεση» παυει να είναι μεταθεση και καθισταται κοινωνηση. Δηλαδη σχέση, οπου η συνευθυνη δεν καλειται να απαλλαξει αλλα να ολοκληρωσει το υποκειμενο.

Ο ΚΑΤΑΚΕΡΜΑΤΙΣΜΟΣ του επιστητου -μια ορισμενη αφαιρεσή του σε χωριστες σελιδες- αποτελει βασικο στοιχειο στη σχεση του ανθρωπου με τον κοσμο. Αφου ακριβως ως εντος του θολου, εχει αναγκη από παραθυρα θεασης, αυτά που εκαστοτε μπορει να ανοιξει. Υπο τον ορο φυσικα, ότι ο ανθρωπος κατανοει ότι αποτελουν μονο παραθυρα, πραγμα οντως καθολου αυτονοητο στις μερες μας. Υπο τον ορο δηλαδη, ακολουθως, ότι η αφαιρεση αυτή, η παραθυρική του εικονα, δεν εγειρει απαιτηση να κανοναρχησει το Ολον.

ΕΙΝΑΙ ωστοσο αυτος ο κατακερματισμος που διακρινει το γιατρο απ' το μηχανικο και το ναυτικο απ' τον αγροτη, ολους δηλαδη τους «παραθυρικους γνωστες» της εν κοινωνια ζωης.  Το προβλημα δημιουργειται όταν η «ιατρικη» εγειρει απαιτησεις (εστω αρρητες) συστοιχων («ιατρικων») θεσμισεων επι της ζωης ή της υγειας, ή όταν η «στρατιωτικη» εγειρει αναλογες απαιτησεις επι του πολεμου ή της ειρηνης, ή όταν η «εκπαιδευτικη» εγειρει αναλογες απαιτησεις επι της παιδειας κτλ.  Όταν δηλαδη το «δικαιωμα καθοριστικου λογου» θεμελιωμενο στο ίδιον  κερμα του επιστητου (στην ειδικη γνωση) υποκαθιστα την υποχρεωση εισηγητικης καταθεσης αυτης της γνωσης στην αλληλεγγυα κοινοτητα. Τοτε, όχι μονον οι κερματικοι αυτοι «κανονες» συγκρουονται μεταξυ τους -αναδεικνυοντας ετσι ακριβως τον κερματικο τους χαρακτηρα- αλλα η ιδια η ζωη φετιχοποιειται, αφου απομενει σε μια θεσμικη λυση-φετιχ (πχ. δημοκρατια) να αρει προκρουστεια τις συγκρουσεις αυτές, καθισταμενη υπερ-επιστητο φετιχ του ανθρωπου.

Η ΑΡΣΗ του κατακερματισμου εχει ετσι ως προϋποθεσεις το δοτικο στοιχειο και το κοινωνικο στοιχειο, περαν των οσων ενδεχομενως σε επιστημολογικο επιπεδο μπορουν να ειπωθουν. Στο πλαισιο αυτό, η «βιολογια», η «φυσικη» κτλ, αποτελουν ιστορικα πεδία του επιστητου οπου η αξίωση τους επαφίεται στις εν κοινωνια ανθρωπινες σχέσεις. Εν ταυτω, η ιδια η αρση του κατακερματισμου δε μπορει να διεκδικησει «κανονιστικες ρυθμισεις» για τον εαυτο της. Χωρις αυτό φυσικα να μειωνει στο ελαχιστο την αναγκη να αναδεικνυεται ο ειδωλολατρικος χαρακτηρας του κάθε «επιστημονισμου».

ΑΠΟΤΕΛΕΙ ασφαλως, μειζον πρακτικο ζητημα η αναγκη αναπροσανατολισμου-αντιστροφης των προσημων, προς τη Βιο-Ηθικη.  Ο λαθος προσανατολισμος εδώ, όπως και σ' ολοκληρη την «επιστημη» θα ηταν η προσπαθεια να κανοναρχηθει το Απειρο, πχ η προλογικη-μεταλογικη προσπάθεια, της «φυσικης» -ως κερματος εντος του θολου- να διατυπωσει το Νομο του Ολου. Θα ηταν όμως απ' την αλλη, για τη γνωμη μου, λαθος να υποτιμηθει το γεγονος ότι η Βιο-Ηθικη σωματωνεται σε πραξεις που ναι μεν δε συρρικνουνται στα «κανονιστικα» αλλα, ιστορικα, δε μπορουν να τα αποφυγουν. Το γεγονος ότι τα κανονιστικα υποκεινται του γενικοτερου αξιακου και των αντιστοιχων πολιτισμικων διεργασιων (κι ασφαλως της σχεσης του ανθρωπου με τη μεταφυση του) τροποποιει με κρισιμο τροπο τους ορους του προβληματος, ολοι όμως μπορουμε, νομιζω, να συμφωνησουμε ότι δε μπορει να το παρακαμψει. Στο σημειο αυτό, η εγκλητικη διακριση του  Π. Τζανετη με βρισκει συμφωνο. Όπως μαλιστα αυτή μπορει να γενικευθει και σε αλλα ζητηματα της τρεχουσας «βιοηθικης», όπως δηλ. μπορει να περιλαβει και το άλλο ακρο του βιου (τεχνητη τεκνοποιηση, κλωνοποιηση κτλ) καθως και το ενδιαμεσο του (μεταμοσχευσεις, αμβλωσεις, μητροτητα-πατροτητα και παιδι κτλ).

ΤΑ «ΒΙΟΗΘΙΚΑ» ζητηματα δεν είναι καινουργια, αφου ζητηματα όπως οι μεταγγισεις αιματος, οι αμβλωσεις, ακομα και η ευθανασια ποικιλων μορφων, περιλαμβανομενου του χορου του Ζαλογγου, απασχολησαν από μακρου τον ανθρωπο. Μπαινουν όμως σημερα ιδιαιτερα επιτακτικα για συζητηση. Οχι διοτι ορισμενα εξ αυτων εμφανιζονται με μεγαλυτερη προκλητικοτητα (πχ κλωνοποιηση) ή συχνοτητα (πχ τεχνικη δυνατοτητα μακρας κωματωδους επιβιωσης) αλλα κυριως για το λογο ότι η εποχη μας (τα διαμορφωμενα επιπεδα συνειδησης) αναζητα ευρυτερα (ακομα και χωρικα-πλανητικα) πραξεολογικες-ηθικες απαντησεις, οντως υπερ-κανονιστικες, σε υπερβαση «καθολικων θεσμισεων» ειτε «πολιτικου» ειτε «διαθηκικου» τυπου.

ΤΟ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΟ στοιχειο στη συζητηση αυτή δε μπορει, και κατά τη δικη μου γνωμη, να αγνοηθει, ιδιως όταν η κυρια προσεγγιση αφορα «μεταθεση ευθυνων» και «θεσμικη συρρικνωση» του ανθρωπου. Όμως -και αυτό θα ηθελα κυριως να καταθεσω ως γνωμη- το πραγματικο ζητημα είναι να μην αγνοηθει, χωρις και να απαιτει την αποδοχη του ως προϋποθεση οποιασδηποτε εν κοινωνια προσεγγισης. Για να το θεσω σχηματικα, το θεμα δεν είναι μια συζητηση πχ μεταξυ ιατρων, χριστιανων κτλ, αλλα το πώς αυτοι συνεισφερουν στην ευρυτερα αναγκαια συζητηση. Ας μην υποτιμηθει εξ αλλου το γεγονος, ότι η μεταφυσικη ανησυχια (ως στοιχειο της ηθικης) είναι παρουσα στον αλφα ή βητα βαθμο, σε οποιονδηποτε θετει το σχετικο ζητημα ή αντιμετωπιζει «αμεσα» το προβλημα. Προσωπικα δεν με ανησυχει τοσο η καρικατουρα της «αξιοπρεπειας» που συχνα προβαλλεται, ακριβως διοτι στην προβολη αυτή σωζεται εν συγκαλυψει το ηθικο διλημμα. Δεν είναι αυτή η πραγματικη αφετηρια-απαντηση, ευτυχως, παρα μονο μια ορισμενη διατυπωση του ερωτηματος, ένα υποκαταστατο της Βιο-Ηθικης προσεγγισης. Περισσοτερο με ανησυχει η «δικαιωματικη» αφετηρια, δηλαδη η «δικαιωματικη» απαντηση. Κατά κυριο λογο η προβολη της «αξιοπρεπειας» δεν αποτελει παρα μια «αμβλεια» -για να αξιοποιησουμε και το σχετικο ορο- μεταφυσικη αποπειρα, εστω κι αν κινδυνευει να μεταπεσει στα «δικαιωματα». Ως τετοια αποπειρα, δεν διαφερει ουσιαστικα από αναλογες αποπειρες του παρελθοντος (;)  ειτε αφορουσαν την απευθυνση στο Μαντειο των Δελφων, ειτε στη συμβουλη του Πνευματικου, ειτε σε οποιαδηποτε άλλη εκειθεν της εν αλληλεγγυη πολεως Συμβολη.

Η ΠΗΓΗ αυτή Φωτισης (και παντοτε μερικως, χωρος μεταθεσης ευθυνων) αναζητειται και σημερα απ' οποιονδηποτε θετει το σχετικο ερωτημα, εστω κι αν το «κανονιστικο» αιτημα φαινεται να τη σκεπάζει.

ΝΟΜΙΖΩ ότι οι καιριες επισημανσεις σχετικα με τον καθορισμο του πεδιου (Βιο-Ηθικη) αφορουν τοσο την υπερβαση μιας στενης κανονιστικης αγωνιας, οσο και την υποχρεωση της αλληλεγγυας πολεως εναντι του συγκεκριμενου αγωνιακου βιωματος. Η πραγματι δευτερευουσα θεση της «πολιτικης» εδώ, δεν συνεπαγεται και τη χρονικη της ή άλλη απωθηση.  Αντιθετα, θα ηταν πολυτιμη στην παγκοσμια συζητηση για το θεμα, η ιδιαιτερη εκεινη προσεγγιση που μπορει να θραυσει εκ των εσω τη στενοτητα του «βιοηθικου» κερματος.

ΕΠΙ ΤΗΣ (ειδικοτερης) ουσιας, θα ειχα ελαχιστα να προσθεσω σε προηγουμενο σχετικο σχολιο μου («σκεψεις διστακτικες...»), και φυσικα όχι λογω πληροτητας ή βεβαιοτητων. Ελπιζω όμως ότι στο κρισιμο αυτό θεμα (για το οποιο το ενδιαφερον είναι τεραστιο και στη χωρα μας, παρα την ευλογη αμηχανια) δεν θα επαναληφθει το παρ' ημιν και προ αιωνων ησυχαστικο λαθος, μια εποχη που ενας νεος πλανητικος πολιτισμος παει να γεννηθει. Καταθεσεις  όπως του Μαυροπινακα, ανω, πιστοποιουν ότι πραγματι υπαρχει στη χωρα το διανοητικο-συγγραφικο εκεινο δυναμικο που μπορει να εστιασει  στα δια-ταυτα της ανθρωπινης αγωνιας, με οποιο τροπο κι αν αυτή εκφραζεται.

Δ.Τ. -  30 / 4 / 09

ΣΧΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ στον ΦΥΛΛΟΜΑΝΤΗ:
1) Παναγιώτη Α. Τζανετή: Απόμακρη συζήτηση για ένα οικείο πρόβλημα. (στήλη ΘΕΜΑΤΑ)
2) π. Νικόλαου Λουδοβίκου: Η Εξατομίκευση του θανάτου και η ευθανασία: αναζητώντας
τον θεολογικό μίτο (στήλη ΘΕΜΑΤΑ)
3) Παναγιώτη Α. Τζανετή: Ελευθερία και θάνατος (στήλη ΔΙΑΛΟΓΟΣ).